|
Мусибатнаме
Сенфиз ширин ксанвай зун,
Ажайиб ахвар акуна.
Амукьна зун тах атIана,
Бедендик зурзун кутуна.
Чуьнгуьр ягъа, шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъа, лагьа Мелик,
Хабардар хьуй вири эллер.
Теймурленгдин кафтIар суьруь
Ахъа хьанва инихъ вири.
Къилинждалди къирмишнава –
Тунач инра са затI дири.
Чуьнгуьр ягъа, шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъа, лагьа Мелик,
Хабардар хьуй вири эллер.
КукIварнава зи паб, аял,
Гьич са касдиз ганвач мажал.
Ивидикай лахта хьанва –
Ихьтин са гьал гъанва вахал.
Шехьа Мелик, шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъиз лагьа Мелик:
Ивид кьунва дигай чуьлер.
Я югъ хьанач, я секин йиф,
ЦIуд къуз абру женг авуна.
Куьред къеле къачун патал
Душманри чун денг авуна.
Чуьнгуьр ягъа, шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъа, лагьа Мелик,
Къирмиш хьана вири эллер.
Акакьнач абурук чи гуж,
Къати хьана татаррин гьуьж.
Кьар пад къуна душманри –
Хьана элдиз тежедай гуж.
Чуьнгуьр ягъа, шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъиз лагьа Мелик:
Ивид кьунва дигай чуьлер.
ВацIарин яд яру хьана,
Булахарни кьару хьана.
Къирмиш хьанвай игидрикай
Шумудни сад хару хьана.
Шегьа Мелик, лагьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъиз лагьа Мелик:
Ивид кьунва дигай чуьлер.
Эсир хьанвай инсанрикай
Малар нехир туькIуьрнавай.
Суьруьяр хьиз чун – инсанар
Куьред кIеледиз гьалзавай.
Шехьа Мелик, шехьа Мелик,
Килиг кватIа чун нин вилик?!
Теймурленгдиз лянет ая,
Чуьнгуьр яхъа вуна гъилик.
КIеле гьатна адан гъиле,
Къирмишна халкь, ийиз гьилле.
Терг авуна гуьзел мескен,
Тунач са кIвал, са хуьр чиле.
Чуьнгуьр ягъа, шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Лагьа Мелик, лагьа Мелик,
Къирмиш хьана вири эллер.
Им ахвар туш, гьакъикъат я,
Бейил чавуш са къамат я.
Ада кьуна явашдиз зун –
Лугуьзава – саламат я.
Чуьнгуьр ягъа, лагьа Мелик,
Акъваз мийир, алад вилик.
Ван тур вуна дагъ-дереда,
ЦIай кутур на элдин рикIик.
Буьркьуь я зун, амач вилер,
Аквазамач кIвалер, чилер.
Хкаж жезва кицIер ванер –
Гумад кьунва, кузва хуьрер.
Шегьа Мелик, лагьа Мелик,
Буьркьуьвурдаз агьа, Мелик.
Чуьнгуьр ягъа, лагьа Мелик:
Къирмиш хьана вири эллер.
Бейилани лугуьзава:
- ЧIехи устIар, умуд вак ква.
Лагь виридаз, чара ая -
Чи дердерин дава вав гва.
Шехьа Мелик, лагьа Мелик,
Буьркьуьвурдаз агьа, Мелик.
Чуьнгуьр ягъа, лагьа, Мелик:
Къирмиш хьана вири эллер.
Гуж це вуна ви гъилериз,
Ван чукIура чи чуьллериз.
АквазмачтIан ви вилериз –
Чи гьалдикай лагь эллериз.
Чуьнгуьр яхъа вуна гъиле,
Юкьва кутIун хци къеме.
Теймурленгаз лянет ая –
Акъваза вун халкьдин кьиле.
Буьркьуь вилер кутIун, Мелик,
РикIяй килиг и дуьньядиз.
Шегьер, хуьрер цIивин хьанва,
Гуж авунва чи Куьредиз.
Зи хиялри чан гана заз,
ЦIийи къуват,ван гана заз.
ЭкъечIна зун элдин вилик
Яракьарни низамдаваз.
Шегьа Мелик, лагьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Лагьа Мелик, лагьа Мелик:
Къирмиш хьана вири эллер.
Ван туна за чи дагълара,
ЦIайлапан кана цавара.
Паракь-паракь чкIана сес –
Къекъвена ам чи багълара.
Шехьа Мелик, шехьа Мелик,
Акъвазмийир, алад вилик.
Ван тур вуна дагъ-дереда,
ЦIай кутур на элдин рикIик.
Хьана зурба, чIехи cа женг,
Хьелерин марф кьвана тенг-тенг.
Къеме, къилинж аваз гъиле
Физавай чун тавуна ленг.
Шегьа Мелик, лагьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъиз лагьа Мелик:
Ивид кьунва дигай чуьлер.
Гьар патахъай къвезвай душман,
Кьадар-гьисаб авачиркьван.
Чи кьегьалри женгер тухуз,
Мердвилелди гузавай чан.
Чуьнгуьр ягъиз шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъиз лагьа Мелик,
Къирмиш хьана вири эллер.
Муьжуьд виш суз мескен хьайи
Азиз Ватан чIур хьана зи.
Нурдин кьве вил буьркьуь хьана,
Ачух дуьнья сур хьана зи.
Шехьа Мелик, шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъиз лагьа Мелик,
Нурда амач лекьрен вилер.
Душманариз эсир хьана
Шумуд игит, шумуд гуьзел.
Акурбурун рикIер кана,
Ивид накъвар ала вилел.
Чуьнгуьр ягъа, шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъиз лагьа Мелик,
Хабардар хьуй вири эллер.
МуьтIуьгъ тахьайбурун кьилер
АтIуз кIватIна хуржунириз.
Акъуднава гьикьван вилер,
Хъченва ви цавуз, чилиз.
Шехьа Мелик, шехьа Мелик,
И дердериз эха Мелик!
Нурдин вилер буьркьуь ятIан,
Дуьньядиз вун рикIив килиг.
Ивид селер хьана вацIар,
Чи рикIериз яна кьацIар,
Теймурленгдиз лянет ая,
Я иллагьи, я чан гъуцар.
Чуьнгуьр ягъа, шехьа Мелик,
Вегь вилерлай ивид селер.
Чуьнгуьр ягъа, лагьа Мелик,
Хабардар хьуй вири эллер.
Куьре хьанва са кап рехъвер,
Несиб туш чаз рахунар, хъвер.
Душмандин и зулумриз куьн
Шагьид хьухь я цавар, чилер.
Шехьа Мелик, шехьа Мелик,
Буьркьуь хьунни эха Мелик.
Чуьнгуьр ягъа, лагьа Мелик,
Хабардар хьуй вири эллер.
Вилин накъвар хьана селер,
Гьинава куьн, я чан эллер?!
Иви кIвахьиз хуржунрава
Чи кьегьалрин атIай кьилер.
Шехьа Мелик, шехьа Мелик,
И дердериз эха Мелик.
Нурдин вилер буьркьуь ятIан,
Дуьньядиз вун рикIив килиг.
Дагъ-дереяр ясда ава,
Хьанач элдиз дарман, дава,
Душманари гуж авуна,
Я чан гъуцар, куьн гьинава?!
Шехьа Мелик, шехьа Мелик,
Теймурленгаз агьа Мелик.
Чуьнгуьр ягъа, лагьа Мелик,
Хабардар хьуй вири эллер.
Куьре кана, Куьре Мелик,
Вун Ватандин гьалдиз килиг.
Женнет хьтин гуьзел мекан
ХарапIа я душманд вилик.
Чуьнгуьр ягъиз шехьда Мелик,
Гьикьван дердер эхда, Мелик?!
Экуь дунья мичIи я заз –
И карди рикI тIехвда, Мелик.
Гьамиша хьухь викIегь, кьегьал,
Тарланрикай хкудмир жув.
Са чIавузни жемир бейгьал,
Асланрикай хкудмир жув.
Вун жен гьар са кIвале, хуьре,
Мусурмандин рикIе, виле,
Тахьурай жез хъуьрен жуьре,
КичIерхъанрив агудмир жув.
Лекьре хьтин неъ жуван твар,
Халкьаризни къалур ви кар.
Чи невейри хуьрай ви тIвар,
Накьвадивай къакъудмир жув.
Душман такваз жемир аси,
Са гьунардал жемир рази.
Кьегьалвал я бубад рузи,
Халкьдин виляй авудмир жув.
Вахъ тамарзу Мелик Куьре
ПIир жеда ви дебдин кьиле.
Тур хци яз хьурай гъиле,
ЧIуру рекьихъ алудмир жув.
Къул хуьз экъечI
Эй, лезги халкь, душман винел атана,
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
Им нубатдин завал кьилел атана,
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
И душманар кицIерилай пехъи я,
Къаф дагъларин рагарилай векъи я,
Им гъуцари чаз ганвай гьахъ-гьахъи я.
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
Татар ханар, магъул ханар ацIана,
Чи дереяр кур сесери ацIана,
Шумуд лезги женгерикай хтанач.
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
Гьар са патай япуз къвезва гьарай, гуж.
Акъудзава рикI, лугьузва, хурай, гуж.
Кьейидан ван хквезвалда сурай, гуж.
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
Лезгидин тур хц я хьи чIар атIуз,
Чин уьлкведин жив хьтин лацу чар атIуз.
Душмандиз хьи къалурмир куь тIвар ажуз
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
Куьре Мелик кузва хьи цIай акьуна,
Къвезвай завал яргъаз амаз акуна.
Вил эцигмир гъуцари гур гьахъунал,
Къарагъ кIвачел, къул хуьз экъечI!
Вун бахтунин рекье хьухь
Къекъвезвайдаз жагъида гьахъ,
Вун бахтунин рекье хьухь.
ТахьайтIани девлет жувахъ,
Вун бахтунин рекье хьухь.
Къизил авай араб халиф,
Ахвар тийиз са югъ, са йиф,
Кьуразвалда рикIеваз циф.
Вун бахтунин рекье хьухь.
Тарашчияр ава шумуд,
Девлетрик кваз вири умуд.
Къизил кIватIиз жемир кубут,
Вун бахтунин рекье хьухь.
Квез я эхир лали-гевгьер,
Авайла вахъ ярдин кифер?
Югъур хьуй ваз физвай сефер,
Вун бахтунин рекье хьухь.
Катран кьве вил гуьгъунаваз
Дуьньядин чил куьткуьна ваз.
Ашкъидин цIай гуьнгуьнамаз
Вун бахтунин рекье хьухь.
Инсанри ви кьабулрай гаф,
Винел са чIар алачир хаф,
Уьмуьр акваз тахьуй гзаф,
Вун бахтунин рекье хьухь.
Куьре Мелик, шегьерни хуьр
Жув къекъвезвай ая на чир.
Садазни ви рехъ тахьуй сир,
Вун бахтунин рекье хьухь.
Ярдин дидар
Сад аллагьдиз за авунай хьи капI,
КIаниди кIваляй акъуда, лугьуз.
Низ чида, зи капI акъатна жед таб.
Зун ама яр зав агуда лугьуз.
Захъ инсандин зи авазва дерди,
Заз яргъайни зи аквазва дерди,
Зав ният чир зи рахазва дерди,
Яр рекьихъди зи алуда, лугьуз.
Кварар гуьзетиз авазва булах,
Вили ккIалрив къугъвазва булах,
ВерцIи векьери чIугвазва булах,
Ахварай ви яр авуда, лугуьз.
Дуьньяда гьикьван перияр ава,
Женнетда хьтин гьуьруьяр ава,
Гьарна гуьзелрин суьруьяр ава,
Чакай сад жуваз къакъуда, лугьуз.
Кьабул тийирдаз фидач гъейри яр,
Куьр Меликаз са чидач гъейри яр,
Рекьида ам вич, гъидач гъейри яр,
РикIин дам ада атIуда, лугьуз.
Медресада кIелайбурун арада вич кьилин виниз,
Зуьлейхадиз, Лейлидиз тай, гьабрулайни кьилин виниз.
Буй-бухахдиз гекъиг тежер вичив гьич сад са Хутанда,
Сифте чилел экъечIай цуьк, авачир гьич са бустанда.
ЧIарар таза басмадаваз гуьлуьстандин тIула авай
Са азиз тир зи яр жейран, женнет рикIин кIула авай.
Игит тир зун уьзенгда кIвач аваз женгер акур жуваз,
Инсандин тIал, инсандин квал датIана хьай агъур жуваз.
Ярдин дидар куькIуьз чанда, цуьквериз за ганай пIагьар,
Ахпа, гежна, квадарна яр, кьуьд акур хьиз къанай пIагьар.
Кьияр къведай жаду6 папа тIилисимда туна лугьуз,
Туькьуьл хабар агакьна зал, ам зи ясди кьуна лугьуз,
Лукьмана са масигь чидай заз мелгьемдин гана стIал,
А стIалди кана жигер, ам мармардин хьана ккIал.
Куьре Мелик тIвар савкьватай бубади заз хайи чIавуз,
Вили къванцел кхьихь, эллер, дердини зун кьейи чIавуз.
Вун амачиз, шехьзава вахъ саздин симер, масан зи яр,
Чуьллерани кьежай, мекьи гьатнава циф, масан зи яр.
За къарнийрин цIиргъер твазва рекье, вилер алуд тийиз,
Гьич са къунши гьисабдикай жуван рикIин хкуд тийиз.
Зи вилерай къушар гъвечIи зимирар я хутахай вун,
Чи демерин шерик хьайи, зав къарихдиз уртахай вун.
Сад аллагьдиз аквазва хьи чандин цIай зи рекьин тийир.
Накьвадик зун чIугуртIани, чилин винел рекъин тийир.
Лирлидин сес амукьда зи, шумуд-садал къурда хабар,
Майдандилай майдандал физ, кузвайбуруз гуда лувар.
Сазди хазвай зи лирлияр вакай я хьи, хъсан зи яр,
Куьр Мелика лирлийралди гуда хьи ви агьсан, зи яр.
ВЫХОДИТЕ СПАСАТЬ ОЧАГ!
Эй, лезгины, на нас напал враг,
Вставайте, выходите спасать свой очаг!
Это очередная беда, которая пришла к нам,
Вставайте, выходите спасать свой очаг!
Эти враги злее, чем бешеные собаки,
Грубее скал Кафских гор.
Такую долю нам определил бог,
Вставайте, выходите спасать свой очаг!
Татарские ханы, монгольские ханы — их
полно,
В долинах наших слышны вопли и стоны.
Много лезгин не вернулось с поля брани,
Вставайте, выходите спасать свой очаг!
С каждой стороны слышны крики,
слухи о насилии,
Говорят, сердца вырывают с мясом,
о горе!
Стон заживо похороненного слышен из
могилы,
Вставайте, выходите спасать свой очаг!
Меч лезгина остр — он режет волос с
первого прикосновения,
Он режет так, как китайскую бумагу,
Не показывайте себя врагу слабым,
о народ,
Вставайте, выходите спасать свой очаг!
Кюре Мелик горит в пламени,
Он предвидел беду, когда она была
еще вдалеке.
Не жди спасенья от бога,
Вставайте, выходите спасать свой очаг!
***
Кьизил авай араб халиф,
Ахвар тийиз са югь, са йиф,
Къуразвалда риккваз циф
Вун бахтунин рекъе хьухь
Тарашчияр ава шумуд,
Девлетрик кваз вири умуд.
Кьизил к1ват1из жемир кубут,
Вун бахтунин рекъе хьухь…
Арабский халиф, имеющий
много золота,
Не спит ни ночью, ни днем,
А сохнет с туманом в душе
(от жажды богатств),
А ты будь в пути к счастью.
Захватчиков много на земле,
Жаждущих богатств и благ.
Не будь глупым, собирая золото,
А будь в пути к счастью…
(Подстрочный перевод Арбена Къардаша).
Бейтер
Лекьре чилер чалдач, гъурчда къушарал
Чеб сад тушир, экъечIнавай лужарай.
* * *
Инсан хьухь вун, кIан жемир затI авачир,
Вичихъ ви ял, ви кардин хатI галачир.
* * *
Ашкъидин цIу кана, Лейли чIух хьана,
Межнун кьена, дуьньядал яс тух хьанач.
* * *
Мусурмандихъ кьиникь гала аллагьдин,
Чан аламаз фикр це ви кIвалахдиз.
* * *
КIалхандай мез атIайтIани пачагьри,
Хурай чIалар рахада чеб къучагърин.
* * *
Ажуз инсан, халкьдин мелез аватай,
Шалам хьиз, къазунна, пад хкатай.
* * *
Бахт авамдин гъиляй, яд хьиз, авахьда.
Ашкъи, цавун кьулал, гъед хьиз, хкахьда.
* * *
Туруни ваз жуьрэт гузва асландин,
ГьакI ятIани умуд ква ви къалхандик.
* * *
Лекьрен мукай акъуддайла какаяр
Къвалал вичин кIватIдач чIулав къаргъаяр.
* * *
Гьайиф къвемир рикI гуз гишин мугьмандиз,
Аман гумир ви ял такIан душмандиз.
* * *
Вуж экъечIда душман рекьиз женгиниз,
Гьадакай хва жеда халкьдин дердиниз.
* * *
Ваз ви уьмуьр акьалтIда вун хъфейла,
Сад аллагьдин накьвадиз вун элкъвейла.
* * *
Савкьат гумир тур кичIерхъан инсандиз.
Тур кьадай кас вич къведа вал асоан хьиз.
* * *
Кьве лам алай чкада пуд лагаьйди
Кьиле фида, къалгъанар нез, къулайдиз.
* * *
КицI кицIерал гьалтда пехъи, кикIида,
ЧIуру кар я: гьахъ гвай инсан рекьида.
* * *
Фаз гьуьрметдай кас ятIа вун аллагьдин,
ЦIузни къуллугъ ая жуван ахлакьдин.
* * *
Лувар жеда беденда руьгь авайдахъ.
Крар жеда ватандин экв жагъайдахъ.
* * *
Рагъ аквадай кьве вил ганва аллагьди,
Уьмуьрдин рекIв аквач анжах ахмакьдиз.
* * *
Амал чIуру, ният чIуру пачагьрихъ
Крар жеда алчах, ягьсуз къачагърин.
* * *
Гуьзел папахъ къекъвемир кас, Хутанда,
Ам жагъуриз алакь жуван ватандай.
* * *
Калтугун ви квез я такур Буракьдихъ?
Гъил алаз хуьх яхун мал тир ви улакь тир.
* * *
Либасра чеб хьайитIани ипекрин,
Дишегьлийрин ад аквада эркекриз.
* * *
Кьушун галаз уьмуьр гьалдай залумрин
Эхир жедач элдиз ийир зулумрихъ.
* * *
Инсан лекь хьиз чуьнуьх жеда рагара,
ЦIакул тIимил хьайи чIавуз лувара.
* * *
ЧIуру кардихъ калтугдай вун жемир кас,
Халкь тарашна, гьалал тушир немир кьас.
* * *
И уьмуьрда ялда гьида, акъажда,
Жанавурдин хамни гьада алажда.
* * *
Ширин жеда жуван гъили цайиди,
Ви нефес яз жуван къулав хайиди.
* * *
Некягьдикай хкатайди халидфдин
Инсан жедач, лугьуда, дуьз къилихдин.
* * *
Низ чидач кьван, турар яда турари,
Женг акьалтда – майдан гуда сурариз.
* * *
КIаму эвез ийидач гьич са вацIни.
Халкь галачиз кьиле фидач са касни.
