|
XIX асирдин зурба кавказовед алимрикай сад хьайи П. К. Услара вичин са
макъалада къейднава: «Яраб и халкьдихъ (лезгийрихъ – А.М.) гьикьван шаирар
хьайиди ятIа?»
РикIивайни, Кавказдин бинелу халкьарикай чи халкь кьван гзаф шаирар хьайи
кьвед лагьай са халкь къалурун четин я. Чи халкьдин ихьтин шаир рухвайрикай
садни чи арадай вахтсуз фейи Лезги Нямет я.
Мамедалиев Нямет Нифталидин хва 1932-йисан майдин 20-аз КцIар райондин
ЭчIехуьре дидедиз хьана. Хуьруьн мектеб акьалтIарайдалай кьулухъ ам Бакудиз
фена, сифте пеше чирдай мектебда, гуьгъуьнай Азербайжандин педагогигадин
институтдин филологиядин фаультетда кIелна 1956-йисуз институт куьтягьна
хайи райондиз хтай Нямет сифте са кьадар вахтунда Вурварин хуьруьн мектеба,
ахпа Самур поселкадин мектебда ва гуьгъуьнай уьмуьрдин эхирдалди КцIар
шегьердин 3-нумрадин мектебда муаллимвиле кIвалахна.
Лезги Нямета шиирар кхьиз ЭчIехуьруьн мектебда кIелзавай йисарилай
башламишнай. Адан сад лагьай шиир 1947-йисуз Бакуда акъатзавай
«Азербайжан генжлери» («Азербайжандин жегьилар») газетда чап хьанвай.
Гуьгъуьнай шаирдин лап хъсан шиирар лезги газетра ва альманахра акъатнай.
Вич сагъ амаз шаирдин Бакуда кьуд ктаб: «Дагълара» (1964), «БембецI» (1966),
«Зегьметдикай баядар» (1975) ва «Зи хиялра» (1984) чап хьанай.
1959-йисуз КцIар районда «РикIин гаф» тIвар алай эдебиятдин кIватIал арадал
атана. Лезги Няметани и кIватIалда иштиракиз башламишна. КIватIалди вичин
вилик гегьенш макьсадар эцигнавай: лезги чIалал кхьизвай шаирар ва прозаикар
санал кIватIун, дидед чIал, хайи халкьдин тарих, эдебият, меденият, мифология,
фольклор дериндай чирун ва абур чирунин рекье халкьдин гегьенш къатариз
куьмек гун. Са тIимил чIавалай кIватIалдиз лезги чIалалди кхьизвай хейлин
къуватар желб хьана. Абуру вирида коллективди вичин вилик эцигнавай
макьсадар кьилиз акъудиз башламишна. Анжах и кIвалахрикай Азербайжанда
авай кьадардиз тIимил халкьар ассимиляция авуна са халкь – азербайжан халкь
арадал гъун вилик макьсад эцигнавай туьрк шовинистриз хуш къвезвачир. Абур
жезмай кьван кIватIалдин кIвалахиз манийвализ, кIватIалдин активисттихъ
сурматIар акализ, абурал буьгьтенар вегьиз, абур халкьдин виляй вегьиз
алахъзавай. ЯтIани, кIватIалдин членри чпин женг са легьзедани акъвазарнач.
1976-йисалай «РикIин гаф» кIватIалдиз регьберваун Лезги Няметан хиве
гьатзава. Шаирди и чIавалай кIватIалдин карда мадни активдаказ иштиракзава.
Ада кIватIалдиз хейлин цIийи къуватар – жегьил шаирар ва прозаикар желбзава.
Абурун эсерар «Къизил Къусар» газетдин чинриз акъудзава, абурун ктабар
чапдиз гьазурзава. Районда лезги поэзиядин нянар кьиле тухузва. Халкьдин
арада лезги чIал, эдебият, меденият таблигъ ийизва. Азербайжандин шовинист
регьберри кьиле тухузвай ассимиляторвилин сиясат негьзава. Бакудин ва
Москвадин чIехи идарайрин вилик лезги халкьдин месэлаяр эцигзава.
Шаирдин и гьерекатрикай туьрк шовинистриз ва чкадин нигилистриз гзаф хъел
къвезвай ва абур, алакьнайтIа, адан хамни алажиз гьазур тир. Абур ам желеда
тваз алахъзавай. Эхир хьи, 1985-йисуз абур чпин мураддиз агакьна...
Туьрк шовинистрин гъилибанри кьве жегьил лезги шаир (чна абурун тIварар
кьазвач) алцурарна, абурун республикадин чIехи тешкилатриз Лезги Няметалай
шикаятдин арзаяр кхьиз туна. А арзайрин мана-метлеб вири кьуру
буьгьтенрикай ибарат тир. Абуру Лезги Нямет миллетчи хьиз, халкьарин арада
душманвал твазвай са кас хьиз кьелемдиз ганвай. Гьа арза гъиле асас кьуна, и
алчах къемеда тешкилнавай ксари Лезги Няметаз гьукуматдин хсуси идарайриз
эвериз, ам силисиз, адаз кичIерар гуз, ам инжиклу ийизбашламишзава. Кар анал
алай хьи, чеб кьилелай кIвачелди шовиниствилин азарди кьунвай ксари вичин
халкьдин милли ихтиярар патал женг тухузвай патриот шаирдал миллетчивилин
тагъма алкIурзавай. Туьркверин са мисалда лагьанвайвал» «Адымы сене
къоярам, сени яна-яна къоярам», «зи тIвар за вал эцигда, вун куз хъукъуз
амукьда».
Вири и буьгьтенри, сурматIри, силисри, руьгьдин террорди шаирдин гьакIни
азарди заифарнавай сагъламвилиз пис таъсирна. Ам 1986-йисан январдин 9-аз
рагьметдиз фена.
Шаирдин са шиирда лагьанва:
Шаирар фад рекьида,
Дагъ рекьидач. Ваъ.
Шаирар фад рекьида.
Рагъ рекьидач. Ваъ.
Шаирар фад рекьида.
Ваъ! Рекьидач шаирар.
Чилни цавни рекъида,
Гьич садрани рекъидач.
Эл паталди абуру кхьей
Даим дири шиирар.
Эхь! Лезги Нямет чи арада амачтIани, адан шиирар, адан фикирар, идеяяр
гьамиша сагъ я. Абуру чаз дуьз рехъ, экуь рехъ, гьахълу рехъ къалурзава!
АЗИЗ
МИРЗАБЕГОВ (из книги "Лезги Нямет. Шиирар")
