Мирзе Гьасан

Мирзе Гьасан (1834-1910)

Урусатдин куьлгедик

Гагь лезгийрал агъавалнай аббасидрин гьакимри,
Теймурленга абурун крар ийидалди ленг са кьадар.
Гагь авуна Иранд шагьри ина чпин агъавилер,
Гагь султанри Туьркиядин тухуз хьана сиясатар.
Ахпа тарихи гьижридин цIуд лагьай виш йиса ина
Къекъвез азаддиз лезгийри авуна уьлквеяр бизар.
Фана дуьнья ийиз эзмиш, инкъилаб, дин туна хура,
Гьатна абур вагьшияр хьиз, ягъиз, рекьиз маса халкьар,
Садбуру чIугуна кьушун Ширвандизни Эрдебилдиз,
Садбуру Жарни Гуржистан фена авуна тар-мар.
Крымд султанри гагь иниз чIугуна кьушунар чпин,
Гагь, авара хьана, гьатна татаррин десте дявекар.
Гагь экъечIна шейх Мансур, хъийида дин цIийи лугьуз,
Гагь Къази-Мегьамеда, гагь Гьемзета акъудна тIварар.
Гагь агъавал туна ина Шамил-эфендиди вичин,
Буйругъдалди кIватIна гьарнай кьушун паталди аскерар,
Шукур Аллагь, гила урус пачагьлугъдал нубат гьалтна.
Адалат хьун патал халкьдин арада, хьанва ам икьрар.
Дагъустандин агьалийриз ачухнава илимдин рак.
Ислягь зегьмет чIугваз гила гегьенш хьанва майдан-базар.
Гьайиф хьи, лезгияр гьеле уях тежез ахварик ква,
Тагъафул яз квадарзава къайгъусуз яз абуру вахтар.
Лугьузвач хьи, чунни гила инсанар я дуьньяда,
КIелиз тан чи аялрив, къуй дуьньядикай хьуй хабардар.
Куьлгедик и пачагьлугъдин кIелна, вири савадлу хьуй.
Тамукьрай чарасуз хьана, чиррай инсанвилин гьалар.
Уьмьурда вуч герек ятIа, вилерив акурай абурун,
Ракьун рехъди, гьуьлерални ийиз хьурай сиясатар.
Дарвилени кесибвиле агаж я лезги стхаяр,
На лугьуди, гуьзетзава цаварай ризкьидин марфар.
Ава абурун арада марифат-эгьли ксар, гьелбет.
Девирдин игьтияжрикай авай чпиз бегьем хабар.
Алахънава абур чпин веледриз гун патал таъсиб,
Амма ийиз жедач чуьллер са шумуд гуьлдивай, гуьлезар.
Гележегдин девирдиз гун герек я дуьз, дерин фикир,
ГьакI гьавайда ракъур тийин заманадин къулай вахтар,
Мисал я «арифдаз бес я ишара», амма ахмакь ксар
Гъавурда акьач авуналди Инжил, Забур, Таврат тикрар.
Тумар цунин вилик никIер кьуьгъвер авун герек кар я,
Емишар бул, тIямлу хьун патал хвена кIанда тарар.

Куьгьне ханлар, беглер квадрин, элягъин

Куьгьне ханлар, беглер квадрин, элягъин.
Халкьарикай чаз векилар хкягъин.
Вучиз чи халкь гьар патахъди чкIизва?!
Нубатсуз тир четинвиле акIизва?!

Бязибуру гагь Кьибледихъ ялзава.
Бязибуру гьар жуьредин къалзава.
Ацукьнава беглер къайгъу авачиз,
Кар-кеспидихъ са фикирни галачиз.

Кард гъилеллаз гъуьрче жеда кIамара,
Югъди къугъваз жеда абур тIамайрал.
Бес абуруз кьил акъатун гьарфарай,
Аялриз тарс гуз алахъда элифрай.

Фекьийрини твазва фитне-фасадвал,
Дин багьна кьаз, халкьдиз ийиз инадвал.
Душманвилер артух жезва гьар юкъуз,
Урус халкьдиз мидя хьунин футфа гуз.

Бязибурни ухшар жезва ачкарриз,
Кьил чуьнуьхда, тум аквада ашкардиз.
Сир чуьнуьхиз кIанда бязи алимриз
БалкIандиз хьиз галтIам ягъиз илимдиз.

Сивиз къай физ кичIеда чеб рахайла,
Илимдин сир ачухариз тахьайла.
Гзаф йисар фена зинни и тегьер,
Жуван халкьдиз гуз ьахьана са бегьер.

Гьахъсуз ихьтин баладик зун акатна,
Хзан галаз гъурбатдиз зун акъатна.

Азадвал

Есир хьана зун зулумдин, чир хьанач заз азадвилин дад,
Къазанмишиз жеч азадвал, зулумкардиз ийиз мидад.
Хъсан тушни, хва, асландиз азад яз хьун са нефесда,
Виш агъзур йис акъуддалди къизилдикай тир кьефесда.
Жув инсан яз гьисабдай кас жен, герек халкьдин къуллугъда
Лазим туш хьун виш агъзур йис аваз ялтахдин буйругъда.
Зулумкардиз къуллугъ авун и дуьньяда мусибат я,
Зулумдин пар ялиз, гваз фин жуван халкьдиз хиянат я.
Ламра маса гуда азадвал, на адаз са газар гайитIа,
Хушуналди лукI жеч инсан, адаз дуьнья базар гайитIа,
Жедан лайих тIвар инсандин, вич лукI хьайитIа, ашукь тирдаз,
Гьисабмир, хва, гьич инсан тIвар къачун буш са ва регьат кар яз.
Зун туш шаклу, зи мазлум шаркь акъатда лукIвиляй, гьелбет,
Зулумдин гьалкъаяр кьатIда, зунжурриз ийиз нифрет!
Эгер, куьгьне хкетра хьиз, тепилмиш жез хьайитIа девлер вал,
На чандилай гъил къачу, хва, тахьуй вахъ гьич кIус къурхувал.
Жедани тух бубад рикI гьич тек вичин хва хьунал бахтлу,
Эгер халкьдихъ тахьайтIа бахт, мад са азад уьмуьр гьахълу,
«Инанмиш я зи мазлум халкь, са къуз азад жеда, гьелбет» -
И гафар кхьихь на Мамнунан къванцел, жедайвал зи суруз гьуьрмет.