|
12:51
Рузгъедилай Алемдал
Азиз Алеман 75 йисан юбилейдиз талукь яз
Мегьамед Ибрагьимов, ЛезгиЯрдиз
«Лезги газетда» (10. 04. 2008) чапнавай Роман Исаеван «Чин чинал» ачух кагъаздиз Мердали Жалилова «Вар гатазва» лагьана ганвай жавабда ихьтин келимаяр ава: «Ж. Гьасановади чи алай аямдин лезги шииратдин лап бажарагълу векил тир шаир Азиз Алеман 70 йисаз талукь са чинин материал ганва. Бес и са макъалади чи зурба векил гьакьван дериндай чирзавани?»
Зазни лугьуз кIанзава: ваъ, гьелбетда. Зи «Тамгас. Ам вуч я?» («ЛГ» 14.02. 2013) макъалада А. Алеман шиират Англиядин пачагьлугъдин гьар жуьредин набататар авай ботанический багъдихъ галаз гекъигнавай. Дугъриданни, адан яратмишунрин сергьятар рузгъедилай гатIунна, Каинатдив кьван давам жезва. Маса гафаралди, А. Алеман шииратда вири дуьньядин къамат гьатнава. Адан яратмишунрин асас принцип са истикIанда сагъ са гьуьл гьакьариз алахъун я. И жигьетдай Азиз Алема вич неинки камаллу насигьатчи, шаир-новатор, теоретик, экспериментатор, чIехи арифдар…, гьакIни бажарагъдин зурба чешме тирди ашкара авунва.
Алай йисуз Азиз Алеман 75 йис тамам хьанва. Юбилейдихъ галаз алакъалу яз милли литературадал рикI алайбурув адан «Къакъаравай сабур» тIвар алай цIийи ктабни агакьнава. И йикъара чун шаирдиз мугьман хьана ва адавай са шумуд суалдиз жаваб гун тIалабна.
- Азиз муаллим, куьн литературадиз къведалди, лезги шиират авай гьалар гьихьтинбур тир? Куьне ана тестикь хьанвай гьихьтин къайдаяр, адетар давамарна ва квелай цIийи вуч гъиз алакьна?
- Лезги литературадиз зун 50-йисарин эхирра атана. А чIавуз чи эдебиятда риторикади, дидактикади, яни кьуру, цIалцIам тарифрин, насигьатар гунин шииратди агъавалзавай. Шиирар туькIуьр хьунин жигьетдайни виридалайни деб хьанвайди къошмадин ва герайлыдин шавхаяр тир. Къейд ийин хьи, захъ къенин йикъалдини и шавхайра аваз теснифнавай са эсерни авач. ЦIийи авзади (содержание) цIийи кIалубар, везинар, такьатар, яни цIийи шавха (форма) истемишзавай. Виликан, яни чи классикрин, гьи терефар заз хуш хьана ва гьихьтинбурулай за ибрет къачуна? И жигьетдай завай Етим Эминан шииррин садаслувал (гармония), СтIал Сулейманан чIалан луфиквал (афористичность), Хуьруьг Тагьиран везинрин жуьреба-жуьревал, Алибег Фатагьован гьакъикъи рангарин девлетлувал ва иллаки абурун эсеррин халкьлувал къалуриз жеда. Са гафуналди, зи яратмишунрин ивидик гьа ихьтин чешмейрай хъванвай абукевсер ква. Им инкар ийиз тежедай делил я.
Гьайиф хьи, а чIавуз шииратда уьмуьрдин гьерекат, адан муракабвилер, къижвилер, «эниш ва хуш» авайвал, керчекдиз къалурдай чкадал гзафни-гзаф гьалтзавайди лозунгринни плакатрин таъсирдик квай эсерар тир. Заз и къайдада кхьин эсиллагь хуш тушир. Гьеле школада кIелзавай йисарилай зун дуьньядин литература чирунал машгъул хьана. Жуван эсерарни за реализмдиз вафалу яз теснифзавай.
Мадни гьайиф къведай кар ам тир хьи, чи печатдин жилавар гъилевай бязи юлдашар зи чалишмишвилерин, за гъизвай цIийивилерин гъавурда гьатзавачир ва зи эсерризни рехъ гузвачир. Гьикьван къариб кIвалах ятIани, литературада зун сифте критик яз машгьур хьана. Вични урус чIалал. А чIавуз, кьилди къачуртIа, «Дагъустандин комсомолец» газетдиз Къ. Межидован «Лувар квай дустар» ва З. Эфендиеван «ЯркIижуван руш» ктабрикай зи сифтегьан рецензияр акъатна.
- Бес куь шииррин кьисмет гьихьтинди хьана?
- Зи сад лагьай шиир «Кумир на зи рикI» 1957-йисуз «Коммунист» (гилан «Лезги газетда») чапна. Кьвед лагьай – «Вун хъфена» шиирни муьгьуьббатдикай тир. Лезги литературадин тарихда и эсер, гьелбетда, цIийивал тир. Ам кьиляй кьилиз анафорадалди кхьенвай. Гьелбетда, идалди за гъайи цIийивилер сергьятламиш хьанач…
- Муькуь цIийивилер гьихьтинбур тир? Сад-кьве мисал хьайитIани гъваш.
- 50-60-йисара чи эдебиятда саки къадагъа авунвай ва гьисаба авачир темаяр авай. Мисал яз, итимдинни дишегьлидин арада жезвай рафтарвилер ачухдиз къалурун (интимная, камерная лирика), михьи пейзаждин шиирар ва икI мад. Зун литературадин сергьятар гуьтIуь ийизвай и чIуру адет арадай акъудиз ва жуван эсерра уьмуьрдин жуьреба-жуьре терефар къалуриз алахъна. Чебни гьар жуьредин шавхайра ва жанрайра аваз. Им халис женг тир. И женгинин гъавурда дуьздаказ сифте яз акьурди рагьметлу Алирза Саидов я. Лезги поэзиядикай вичин макъалайра зи яратмишунрикай авунвай веревирдерикай, абуруз ганвай къиметрикай исятда рахан тавуртIани, А. Саидова 1970-йисан 7-декабрдиз заз пишкеш яз гайи вичин «Ленинан вилик» ктабдал урус чIалалди ихьтин автограф кхьена: «Азизу Алему – несгибаемому бойцу поэтических революций от души». (Азиз Алемаз – шииратдин инкъилабрин акIажриз тежер мягькем аскердиз рикIин сидкьидай). Алирзадин къаст зи яратмишунрикай махсус макъала кхьин тир. Инсафсуз ажалди адаз ихьтин мумкинвал ганач.
- Куьне лезги литературадиз гъанвай жанрайринни шавхайрин сан гзаф я. Амма са бязи къелемэгьлийри абур лезги шииратдин тIебиатдихъ галаз кьазвач лугьуз тестикьарзава. И кардин гьакъиндай куьне вуч лугьузва?
- Багъишламиша, лезги шииратдин тIебиатдихъ галаз кьазвай шавхаяр, жанраяр гьибур я? Гъезелар яни, рубайяр яни, басняяр яни? Абур фадлай чи шииратдиз арабрин, персерин, славянрин чIаларай атанвай жанраяр ва шавхаяр я. Эгер абур лезги шииратдин тIебиатдихъ галаз кьазватIа, вучиз за гъайи ва гъизвай цIийи шавхаяр ва жанраяр кьазвач? Ихьтин бинесуз веревирдер я авамвилин, я пехилвилин нетижа тир гьакIан пичIи, буш ихтилатар я. Вучиз лагьайтIа за гъанвай, месела, сонетар, триолетар, терцинар, эпиграммаяр, танка, хокку, верлибр ва цIудралди маса жуьреяр лезги поэзиядин затдик какахьнава ва жуван багърибур хьиз кьабулнава. И фикир тестикьарун паталди чи вилик - кьилик квай шаиррин эсерар кIелун бес я. Месела, лезги поэзиядиз эсиллагь хас тушир триолетдин шавхада аваз саки къадав агакьна шаирри (Ш.-Э. Мурадов, И. Гьуьсейнов, Х. Хаметова, А. Исмаилов, М. Жалилов ва мсб.) чпин эсерар теснифнава. Чи шииратдин хъсанвал ва кьетIенвал ам я хьи, ада вири шавхаяр иливарзава. И карди чи чIалахъ акьалтIай еке мумкинвилер авайди субутарзава ва раижзава.
- Дугъри я, мумкинвилер ава, анжах абурукай авай хийир гьихьтинди я?
- Чун тIебиатдин веледар я. Дуьньяда авай вири уьлквейрал, гьуьлерал, вацIарал, дагъларал гьардал вичин тIвар ала. Чун туьквендиз фейитIа, тIвар алачир са къенфетни аквадач. Я чна гьар юкъуз пуд сеферда, гьикьван дадлу ва гуьзелди яз хьайитIани, гьа са хуьрек недач, я незни жедач. Инсан гьамиша цIийивилихъ тамарзу я ва еримишзава. ТахьанайтIа ФРГ-да, Данияда пуд вишев агакьна якIун дулдурмаяр, Японияда, Китайда кьуд вишев агакьна дуьгуьдин къафунар, Сицилияда гьатта 1001 сорт ниси жедачир. И мисалри чаз гьихьтин тарс гузва? Чи литературада гьикьван жуьреба-жуьре жанраяр ва шавхаяр хьайитIа, гьакьван чавай уьмуьрдин гьар жуьредин терефар, рангар ва тавар керчекдиз къалуриз жеда. Са баобаб тар кьван авай чIехи цуьк хьун хъсан яни, тахьайтIа гьар жуьредин цуькверив ацIанвай гегьенш чуьл? Гьа са вахтунда гьар са цуькведихъ вичин атир, кIалубни ава. Ада инсандин вилер шадарзава, ам уьмуьрдал кьару ийизва ва адан руьгьдик лувар кутазва.
- Куь шииратдин дуьнья квелай гатIунзава ва квелди куьтягь жезва?
- Зун диалектик я. И кардин патахъай за гьеле «Са къужах нурар» (1970) ктабдин сифте гафуна кхьенай. Гьа чIавуз за къейд авурвал, цуькведикай теснифдайла, зи фикирда чилин шар ава, чилин шардикай теснифдайла, зи рикIелай цуьк алатзавач. Зи яратмишунрин хиялда гьамиша рузгъени алем, яни микромир ва макромир чеб-чпивай къакъат тахьана, санал ала. Зи асас темадикай рахайтIа, ам сад я: инсандин рикI ва инсаниятдин рехъ. И рекье заз сифтени-сифте герекди, итижлуди инсаният вичин гележегдихъ физвай девирда чIехи ва гъвечIи халкьарин неинки кьисметар къалурун, гьакIни абурун везифаяр гьихьтинбур ятIа тайинарун я.
- Азиз муаллим, куь ктабрал алай тIварар адетдинбур туш. Винелай фикир гайила, абур логикадихъ галаз кьан тийизвайди хьиз аквазва. Мисал яз, «Рехи тар», «Лекьрен гвен», «Къакъаравай сабур»… И делилдиз куьне гьихьтин баянар гузва?
- Сад лагьайди, заз жуван ктабрал эцигзавай тIварар жезмай кьван дуьньяда авачирбур хьана кIанзава. Кьвед лагьайди, зи ктабрин тIварар зи кредодихъ, яни яратмишунрин принциприхъ галаз алакъалу я. Теорияда адет яз абуруз синкретизм, катахреза ва я оксюморон лугьузва. Месела, эгер ктабдиз «Рехи тар» тIвар гана, за ам вуч ятIа ачухарначиртIа, кIелзавайбур ерли зи гъавурда гьатдачир. Ктабда гьа ихьтин тIвар алай шиир ава ва ана «рехи тар» вуч ятIа керчекдиз къалурнава. Амай ктабрин тIварарин кьисметни гьахьтинди я, абур садни за ачухар тавуна, формализмдин кьуруькар яз тунвач.
- «Крчар алай лам» ктаб акъатайдалай кьулухъ 20 йис алатайла, куьне лезги эдебиятдин суфрадал «Къакъаравай сабур» тIвар алай куь 12-ктаб гъанва. Икьван гагьда ктабар чапдай ахкъат тавунин сир вуч тир?
- Уьлкве чкIанвай вахтунда ктабар акъудун регьят тушир. Амма и йисара кIелзавайбур зи эсеррихъ галаз мукьвал-мукьвал «Лезги газетда», «Самур», «Дагъустандин дишегьли» журналра гуьруьшмиш жезвай. Гьикьван важиблу ятIани, кар ктабар акъудунал алач. Бубайри лугьуда: сад хьуй, дад хьуй! Кар алайди жув авай рекьиз вафалу хьун, авай дережадай агъуз эвичI тавун, жезмай кьван мадни виниз хкаж хьун я. Кар алайди кьадар ваъ, ери я. Гьелбетда, ери хъсан яз кьадар гзаф хьайитIа, са зарарни авач. Им девлет я.
- «ПIипI авачир Алемда къуй Гьардахъ вичин къулай пIипI хьуй». И цIарар куьне «Къакъаравай сабур» ктабдиз эпиграф яз къачунва. Зун гъалатI жезвачтIа, ам куь инсанвилин гимн яни?
- Я лагьайтIани жеда, амма кьве цIарцIикай гимн жедай затI туш. Инсанвиликай чи эдебиятда кхьин тавунвай саки са шаирни авач. Инсанвал вуч я? Гьи шаирди ам гьикI кьатIузва? Мисал яз, билбилдикай Етим Эмина, СтIал Сулеймана, Хуьруьг Тагьира, Абдул МутIалибова кхьенва, гьа са вахтунда абур сад садаз ухшар туш. Гьайиф хьи, инсанвиликай кхьидайла, и жуьреда эгечIун аквазвач. Зун паталди вуч я инсанвал? Эхь, пIипI авачир алемда гьар са инсандихъ къулай пIипI хьун, яни туькIвей кIвал-югъ, талукь шартIар хьун - им гьар са инсан патал вичин тIебии алакьунар къалурдай, вичиз кIандайвал лув гудай мумкинвал хьун я. Мегер идалай чIехи бахт жедани? Вични чун шагьидар хьанвай гилан вагьши заманда!
- Зи эрзиман – зи рикIин рагъ
Халкьдихъ хьун я азад нефес,
Лезгистандихъ – хъхьанвай сагъ! –
ООН-дани жедайвал сес.
Ихьтин цIарар ава куь цIийи ктаб ачухзавай «Зи рамсабриз» тIвар алай шиирда. Малум тирвал, лезгийрихъ ООН-да сес хьанва, амма, гьайиф хьи, халкь сагъ хъхьанвач. Куь фикирдалди, лезги халкь сад хъжедани?
- Эхь. Кьилинди - лезгияр чеб ахварал фена виже къведач. Тарихдиз 50, 100 йисар – ибур гъвечIи легьзеяр хьиз я. Чи несилдиз халкь сад хъхьана, хилас хьайи югъ такуртIани, чи невейриз аквада. Завай инанмишвилелди лугьуз жеда: чи халкьдин садвал кьенвач, амма зайиф я. КIанзавайди чи фикир-хиял, майилар тупламишун я, герек чи садвилин къуват ва къудрат артух жедайвал.Сад хьайи стIалрикай сел жеда. Селдин хура дурум гуз жедай затIни авач.
- Куьне са шиирда лугьузва: «Агь, Самур зи, Самур зи, Къакъаравай сабур зи…». Яраб лезги халкь сабур къакъарай акъуд тавуна сад хъийиз жедатIа?
- СССР амайтIа, мумкин тир. Гила ваъ. Якъин, сабур са мус ятIани къакъарай акъатда. Чна сабур къакъара хуьзвайдакай за жуван шиирра гьайифдивди лугьузва. Гьелелиг чна ам, ивияр экъич тавун, кьиникьар тахьун патал хуьзва къакъара. Эгер гьалар икI амукьайтIа, за винидихъ лагьайвал, ам акъатда къакъарай. Тарихди вичи къалурда рехъ-хвал. ЯтIани чун кисна акъвазна виже къведач. Чи къуьл тарашзава нуькIери… Мадни башкъа: и шиирда зи лирический геройди лугьузва: «ТуштIани зун Шарвили, Шарвилидин неве я». Маса гафаралди им Шарвилидин кар Шарвилидин невейри баркаллудаказ давамарда ва кьилизни акъудда лагьай чIал я.
- Уьмуьрда, хизанда куьн бахтлу инсан я. Амма куь цIарарай куьн бахтсуз яз аквазва. Куь шадвилин цIай бязи вахтара зайиф жезва.
- Гьар са художественный эсер адан автордин руьгьдин, санагъдин (талантдин), устадвилин велед я. Амма абур кьветхверар туш. Гьикьван мукьвавал аватIани, хва бубадиз гьар са жигьетдай ухшамиш тежервал, зунни зи лирический герой эйни сад хьтинбур туш. Гьа са вахтунда абур чеб чпивай къакъудизни жедач. Им тIебии кар я. Гила куь суалдал хквен. Гьам Завай, гьамни зи лирический геройдивай жув тамамдиз бахтлу кас я садрани лугьуз жедач. Зун гьамиша гьам бахтлу я, гьам - бахтсуз. Гьар юкъуз, гьар декьикьада. Бахтлу я зун -атанва и дуьньядиз, сагъ-саламат яз, кIубан яз; захъ зи хизан, кIвал-югъ ава, бубайрин рекьиз вафалу яз жуван зегьметдалди са вуч ятIани арадал гъиз алакьна, садазни зиян тагана, писвал тавуна. Зун бахтсуз я, вучиз лагьайтIа зун дуьньядиз са сеферда къвезва, амма заз вири дуьнья, адан гуьзел чкаяр акунвач. Завай дуьнья заз кIандайвал аннамишиз хьанвач, заз алсир (алем арадал атунин сир) къени чир хьанвач. Гьам чир тахьана, зун и дуьньядайни хъфида. Генани зи са шиирда кхьенвайвал:
«Завай гуз жезвач бахтсузриз нуьсрет,
Я ачух жезвач авамрин вилер». Завай набудриз, начагъриз дава-дарман ийиз, етим-есирриз куьмек гуз жезвач. Гьавиляй зун бахтсуз я.
«И дуьньядиз къвезва инсан ирид цавун даях яз,
Чирун патал муьжуьд лагьай цавун хийир шийирни», - лагьанва зи са маса шиирда. Дуьньядиз къвезвай инсандин везифа, мурад, метлеб вуч я, квекай ибарат я? Диде – тIебиатди ам ирид цавун даях паталди гъизва и дуьньядиз. Зи мурад гьар са инсанди вири мемлекатдихъ галаз санал муьжуьд лагьай цавун хийир-шийир чирун ва и карда гьарма сад вичин эрзимандив агакьун я. Гьа чIавуз завай лап Эверестдин кIукIни кукIвал хкаж хьана, вири Алемдиз гьарайиз жеда: захъ ацIай бахт ава!
- Азиз муаллим, суалриз жавабар гунай куьн сагърай. ЦIинин йисуз куьне къейдзавай юбилей тебрикунихъ галаз сад хьиз, чаз квехъ руьгьдин кIубанвал, мягькем сагъламвал ва куь рикIевай вири мурадриз дуьнья акуна кIанзава.
- Куьнни сагърай!
1 Рузгъе – руквадин гъвел (пылинка)
Азиз Алеман яратмишунрикай фикирар
Азиз Алем халкьдиз фадлай машгьур, медениятдин жуьреба-жуьре хилера, иллаки эдебиятда гзаф зегьмет чIугур, чранвай теснифчи я. И мукьвара «Лезги газетда» чапнавай адан шиирар кIелайла заз хвеши хьана. Зи вилик зерре яшлувилин ва ажузвилин лишан квачиз, санлай дуьньядин ва девирдин гьалариз жаваб ва къимет гузвай уьтквем кас, инсанриз ва инсанвилиз вичин хсуси айнайрай килигзавай, чIехи инанмишвилелди абуруз къимет гузвай акьулдар, вичиз хас хатI, тешпигьсузвал авай шаир пайда хьана. Вулкандал чан хтана, фикирна за...
...Чна анжах са кар къейд ийида: рахун физвай вакъиаяр, инсаниятдин уьмуьрда виш йисаралди давам жезвай гьахъсузвилер Азиза вичин уьзуьрлу рикIяй яна дуьздал акъудзава. Алеман шииратдин и кьетIенвили ва рахун физвай месэлайрин деринвили ам машгьур чIехи лирикрин жергедиз гъизва, адав мукъаятдаказ, михьи рикIелди эгечIун истемишзава. Маргьаба, Алем, Маргьаба!
Ражидин Гьайдаров, филологиядин илимрин доктор, академик.
«Азиз Алема чи шииратдиз гъанвай кьван цIийивилерихъ кьадар авач лагьайтIа, чун ягъалмиш жедач».
Рагьим Кельбеханов, ДГУ-дин профессор.
«Азиз Алем шииратдин инкъилабрин акIажриз тежер, мягькем аскер я».
Алирза Саидов, лезгийрин машгьур шаир.
«Азиз Алеман шиират лезги эдебиятда кьилдин дуьнья я. А дуьньядин деринвилихъ, йигинвилихъ, къизгъинвилихъ гьелелигда чун агакьзавач».
Агьмедуллагь Гуьлмегьамедов, РАЕН-дин академик, филологиядин илимрин доктор, профессор.
Азиз Алем вичихъ кьетIен хатI, вичин къайдаяр авай, лезги эдебиятдиз хейлин цIийивилер гъайи чIалан бажарагълу устад я. Ада лезги шиират зурбаз вилик тухвана.
А. Алема сабурлудаказ, фагьумлудаказ, тади квачиз яратмишай шииратдай аквазвайвал, ам шаиррин шаир я лагьайтIа, зун ягъалмиш жедач.
Гьажи Гашаров, ДГУ-дин профессор,
… Чи рикI алай шаир Азиз Алеман бажарагъ хкахь тийидай эбеди чирагъдив барабар ийиз, тешпигь гъиз жеда… Вичин ирид лагьай цаварин мензил шаирди фадлай атIанва. Гьавиляй чавай викIегьдиз лугьуз жеда: шаир-экспериментатор Азиз Алем, Симург къушран мензилрилай фадлай элячIна, хейлин виликди фенва. Низ чида адан шииратдай гележегда мадни гьихьтин гуьзел, гьикьван мягьтелардай, фикиррик кутадай цIарар жагъин хъийидатIа.
Ж. Гьасанова, филологиядин илимрин кандидат.
«Саки кьуд йисуз зи семинарда чирвилер къачур Азиз Фатуллаева вич акьул-камалдин сергьятар гегьенш, дериндай ва кьетIендаказ фикирзавай, гьар кткана гьалт тийидай хьтин чирвилер авай кас яз къалурна. Адан шиирри сифте нубатда чпин гьа и къуватлу терефралди, яни акьулдин гужлу кIвалахдалди, философиядин месэлаяр гьялиз ва абурукай умуми нетижаяр хкудиз алахъуналди фикир желбзава. РикIни, ивини дагъустанвидинбур яз амукьзавай, вердишвилелди фольклордин жавагьирар гъилелай-тупIалай ийизвай ам неинки са вичин хуьруьн, гьакIни вири советрин халкьдин, вири инсаниятдин къайгъуйрик ква. Фатуллаев халисандиз ва хъсан патахъай фикирда кьурла, алай девирдин шаир я.».
Сергей Наровчатов, шаир.
21. 11. 1969
«…Къе Дагъустанда шаиррин жергедик экечIиз регьят туш – бажарагълубурни гзаф я, вини дережадин эсеррин кьадарни. Амма Азиз Фатуллаев, за кьатIузвайвал, къастунал кIеви я… Зун умудлу ийизвайди, месела, Фатуллаеван муьжуьд цIарцIин шиирар я. Ихьтин эсеррин жуьредал, неинки чан хкай, гьакIни абурун вири мумкинвилер ишлемишай тежрибалу устад Р. Гьамзатовахъ галаз ам викIегьдиз бягьсиниз экъечIна.».
Евг. Долматовский, шаир.
30.01. 1970
Зи шаир дуст гьуьрметлу инсан
Азиз Алемаз:
Гуьзелвилерал алаз даим вил,
Алемдай вуна акъудзава кьил.
Поэзиядал ашукь яз гуьгьуьл,
Деринди я ви шаирвилин гьуьл.
Абадиз кIандай Лезгистандин чил,
Дуствилел шад яз, кьазва за ви гъил.
Гьикьван хуш я заз вахъ галаз рахаз,
Зи цIийи ктаб ядигар хьуй ваз.
Ви хатур гзаф кIандай Шагь-Эмир Мурадов. 5 - сентябрь, 1995 - йис.
«Хайи литературадиз цIийи формаяр ва жанраяр гъуналди, шаир Азиз Алема лезги чIалан мумкинвилер къалурзава: лезги чIалал шииратдин гьи жанрада аваз хьайитIани теснифиз жезва, чебни художественный жигьетдай вини дережадаваз…»
Касбуба Азизханов, «Лезги газетдин» виликан редактор, шаир.
…Азиз Алем маса са шаирдивайни физ тахьай шииратдин гуьтIуь, гзаф къекъуьнар авай ва хаталу жигъирдай фена, амма къенин йикъалди и рехъ, и хатI, жуьрэтлувал ада дегишарнач. Идан нетижада шаирдилай вичин сабурлувал къакъара хуьз, гьадахъ агъана вичи хкянавай рекьяй тIуз аферин алаз физ алакьна…
Желил Мурадалиев, шаир, «Самурдин сес» газетдин редактор.
«Яратмишунрин дуьньяда сиягьат авурдалай кьулухъ Азиз Фатуллаева кьилдин шииратдин алем арадал гъанва. Аламатдин и Алемдиз мугьман хьайи гьар са кас Гьахълувилихъ, Камаллувилихъ, Генгвилихъ, Сабурлувилихъ ва руьгьдин хейлин маса девлетрихъ галаз таниш жезва. Гьавиляй а Алем чаз Азизни я.».
Муса Агьмедов, «Къурушрин сес» газетдин кьилин редактор.
А. Алеман яратмишунриз санлай къачуна вил вегьейла якъин жезва: адан эсеррин лирический герой неинки са халкьдин, лезги халкьдин, гьакIни вири инсаниятдин мецелай рахазва. Яни Чилел вичин буржи ва жавабдарвал гьиссзава. Им авторди лезги поэзияда чIугвазвай зегьметдин гьакъисагъвилин ва адан бажарагъдин нетижа я. Руьгьдив, зигьиндив кIвалах ийиз тазвайвиляй, чIалав, гафунив къадирлувилелди эгечIзавайвиляй А. Алеман поэзияди лезги медениятда литература ахтармишдай илимдиз булдиз мумкинвилер гузва.
Гьеле 50-йисара, сифтегьан шииррилай эгечIна, А. Алема вич лезги литературадиз цIийи, хсуси рехъ, хатI гваз атанвайди малумарна.
…Авторди кIелзавайдав Экуьвилинни МичIивилин, Чилинни Цаварин, Легьзединни Вахтунин садвал, алакъалувал, алемдин сергьятсузвални адаз хас тир кIеви низам аннамишиз тазва. Поэзияда ихьтин месэлаяр къарагъаруналди авторди неинки кIелзавайдан рикIив, кьилив кIвалахиз тазва, адав барабар, медени суьгьбетчидив хьиз эгечIзава, гьакIни обществода литературадин, литератордин буржи ва чка вуч ятIа, гьадан шагьидвалзава. Нетижада лезги поэзия са кьилин виниз жезва, са кам вилик физва, гужлу ва жанлу жезва.
Пакизат Фатуллаева, шаир, «Дагъустандин дишегьли» журналдин редактор
Вич гиламаз классикдиз элкъвенвай Азиз Алема лезги поэзиядиз дуьньядин эдебиятдин жанраяр гъана ва гьа идалди чи эдебиятар мукьваларна. Поэзиядин кьакьанвални михьивал хуьн паталди лежберди хьиз зегьмет чIугвазвай ам садавни гекъигиз тежер чIалан устад я. Азиз Алем чи кхьинрин чIалаз гзафни-гзаф цIийи гафар гъанвай шаир я. Адахъ вичин рехъ, вичин алем, вичин поэзия ава. Шиир кхьизвай гьар са касди адавай чирна кIанзава.
Седакъет Керимова, шаир, «Самур» газетдин кьилин редактор
Заз чиз, Азиз Алем шаиррин шаир я. Вичихъ гзаф зурба поэзия авай адан «Рехи тар» ктабда гьатнавай са кьадар шиирар заз хуралай чида. Азиз Алем дуьньядин лап хъсан шаиррихъ галаз са жергеда ава. Ада неинки лезгийрин, гьакIни вири дуьньядин поэзиядик лайихлу пай кутунва. Чна адалди дамахна кIанзава.
Муьзеффер Меликмамедов, шаир
Рагъул цяй кIане вуч аватIа аквадач, михьи цяй лагьайтIа, вири аквада. Бязи шаиррин цIарарай ана вуч аватIа, автордиз вуч лугьуз кIанзаватIа, кьатIуз жедач. Азиз Алеман шиират и жигьетдай гьамга яд хьиз михьи я, кIелзавайдаз адан эсеррай вири алем аквазва. Идалай башкъа, шаирдилай муьжуьд цIарцIин шиирра, кIалубдал гьалтайла, чеб гъвечIи ятIани, чIехи метлеб авай фикирар тваз алакьнава. Эдебиятда ихьтин дережадив анжах чIехи устадвал авай шаирар агакьзава.
Минаят Абдулмуталибова, шаир, Кьулан СтIалрин юкьван школадин муаллим
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Тариверди Масимов
Азиз Алемаз
Шагь дагъдилай лув гана на алемдиз,
Кьилеллаз рагъ, гарни къукърум циферин,
Дегиш тийиз ериш физва уьтквемдиз.
Ябни тагуз цIайлапанрин хьелериз.
Дуьньядин халкь тамамдиз ваз аквазва:
Сад есир яз, сад азад яз кефина;
Садан уьлкве душманди физ гатазва,
Сада душман тунва вичин чилина.
Симург хьиз вун хкаж жезва кьакьандиз,
Ви къастуни: «Анжах вилик!» - лугьузва.
И дуьньяда багьа тир гьар инсандиз
Ислягьвилин мани гваз на лув гузва.
Рехи я кьил Шалбуз дагъ хьиз жив алай,
Амма рикIе гатфар ава эбеди.
Илгьамдин гад — жавагьирар зив алай
Куьтягь тежер хазина я уьлкведин.
Мерд Самурдин чарчар хьиз я ргазвай:
Авахьзава рикIяй гьиссер шиирриз.
Вав къенин югъ, къвезмай вахтни рахазва:
Ви машгьурвал, камал фида асирриз.
Зунни, дуст кас, килигзава алемдиз
Рапрап гунуг гьар са гъетрен кIани яз.
Баркалла ви бажарагъдин къелемдиз,
Чи халкь патал адан нур хьуй чими яз.
Желил Мурадалиев, Шииратдин игитдиз (Сонет) Азиз Алемаз бахшзава
Белки ви тIвар ава жеди алемда,
Ана амай мичIи ккIар куькIуьриз.
Шаирар жез кIанзавайбур, Алем, на
Вердишарна жанлу шиир туькIуьриз.
Зи тIвар турла на алхишрин гьалкъада,
Гьинай гъин за ви тIвар гьакьдай камари?
Вун чидайбур зи гъавурда акьада,
Такьадайбур къуй кьабулрай ламари.
Вучиз икьван мутIлакь я чи гьакимар
Лайихбуруз кутугай тIвар тагудай?
Зал кьунайтIа, за ийидай тагькимар
Ганвай тIварар вирибурувай вахчудай.
ТIварар гузва чинар кIеви чигитриз,
Фикир тагуз шииратдин игитриз.
Мегьамед Ибрагьимов, Шаир - теоретик (Ярч1 галай триолет), Зи муаллим Азиз Алемаз
Эй арифдар, рехи жезва чIарар ви.
Гуьзел дуьнья кьазва лугьуз къайчамди2.
Гележегдиз экуь жезва цIарар ви.
Эй арифдар, рехи жезва чIарар ви,
Квахьна кьарай, ханва йифен ахвар ви.
Акваз гьар са амал бягьсеб аямдин
Эй арифдар, рехи жезва чIарар ви.
Гуьзел дуьнья кьазва лугьуз къайчамди.
Ваз гафни кар кIанда сагълам, тамамди.
1Ярч (А. Алеман термин) – триолетда ва маса жуьредин шиирра адет хьанвай кьадардилай алава 1-2 цIар (кода)
2Къайчам - хаос
Желил Мурадалиев
ЧIехи шаир Азиз Алеман 60 йисан юбилейдиз...
Азиз Алем – чIехи шаир,
Къелем хци, чIални магьир,
Вич гьакъисагъ зегьметдалди
Авур кас я халкьдиз загьир.
Ягъан тийиз буш гафарихъ,
Галтуг тавур кас тIварарихъ,
Четин, цIийи жигъиррай физ
Къекъвена вун дуьз цIарарихъ.
Дагъустандин халкьдин шаир
ТIвар гуниз вун лайихлу тир,
Къе ваъ, цIуд йис идалай вилик!
(Гьинай гъида гьахъ авачир.)
ТIвар туш шаир хкаждайди,
Шаир вич я акъаждайди
Вичин гьахълу гаф паталди
Нагьахъвилер аваждайди.
Хуш я вун хьиз яшамиш хьун,
Такабурлу кьил вине кьун,
ШартI Инсан яз амукьун я,
ТIвар паталди ялтах тахьун.
Вун алем я шииратдин
Гьахъ чкадал кьан тийир чин.
Кьабула дуст чи тебрикар.
Рехъ яргъал я, мад за вучин.
Аллагьяр Абдулгьалимов
Девирдин чирагъ А. Алемаз бахшзава Гьикьван гуьзел я Чил, адан винелни инсан. С. Есенин
ТIварни багьа,
Карни багьа,
Эхь, зар алай
ЦIарни багьа,
Къуй гьар са югъ цькведа.
Ви маканар:
Кьакьан дагълар,
Пак ерияр,
Каф кьилеллаз
Авахьзавай
Лацу ятар,
Яйлахар я чигеда.
Са пад Шалбуз
МуркIар авай,
Килигзавай
Даим цавуз,
Къайи шагьвар чукIуриз.
Сергьятар хуьз,
Чархар ягъиз,
«Гвен гуьз лекьер»,
Ара-ара
Жанлу лувар юзуриз.
Гуя арха,
ГъвечIи стха
Дагъни Кетин,
Вични эркин,
Чими салам ракъуриз.
Зардин къирмаж,
Гимишдин чIул,
Самурдин цин
Ядни серин,
Себеб хьана
Мензереяр,
Илгьамдин цIай куькIуьриз.
Рахазва ви
Гъилик къелем,
Булахар хьиз,
Фикирдаваз
ЧIехи Чилни
Вири алем,
Чилин шардал
Тежен леке
Гьич са тIвехни чIулавди.
Ви макьсад я:
Дуствал, садвал,
Тахьун патал
Са миллетни,
Гьич зиллетдик,
Агъвилин,
Дуствилин цIу
Ва «суьгьуьрдин ялавди».
Буш гафариз
Ганач на рехъ яшинда.
КIахун фуни
вилик гъайи,
Шииратдин суфрадал,
Сарабугъда
Къуьлуьнди хьиз ширинда.
Вун заргар я,
АтIузвай гаф,
Алудиз каф,
Хкязавай
Гьар са везин сечмедин.
Суьгьуьрчи хьиз,
Квачиз тади,
Физва рехъди,
ЦIийи фикир,
Гъизва цIийи чешнедин.
Фад хкахьда,
ЦIелхемар серт цIаярин.
Къени кузва
На куькIуьрай,
Къаш «Алмасдин кIусарин».
Эхь, гевгьерар
Кьазва на чаз гьуьлерин,
Назик ниэр,
Тазва на чаз гуьлерин.
Цлан устIар
Сабурлу я:
Сечмишда къван,
Гьар са ккIал,
Чида ише
Фидайдини тефирди.
Вунни гьакI я,
Гьар келима са рагъ я.
Ви илгьамди
Хкажзава,
Рекьин тийир
Имаратар,
Чи аямдин, девирдин...
2008 — йис.
Лезги халкьдин портал
Ниже приведены схожие материалы:
Категория: Знаменитые Лезгины |
Просмотров: 3162 |
Добавил: LezGiYar
| В материале упоминаются:
Оставьте свой комментарий!