КРА-МЕЛИК (Кюринский Мелик)

КРА-МЕЛИК (Кюринский Мелик) 1199 – 1239

т1вар алай к1уьд шикилдин тарихдин драмадай тарихдин бязи делилар:

"Икьван гагьда дуствилелди яшамиш жезвай Къумух шамхалдинни Къайтагъ уцмидин арада къал гьатна. Къайтагъ уцмиди хашпара авар нуц1алан хва Саратанахъ галаз Къумухдиз акси икьрар кут1унна. Саратана вичин амлейрикай тир мугъул-татаррин султан Кавтар-хандивай куьмек т1алабна. Кавтар-хандин, Саратанан ва гьайдакь уцмийрин садхьанвай кьушунри Нажмудинан йикъарин садлагьай рамазандин саласа-къуз мусурман Къумухдал вегьена". (Дагъустандин тарихдай).

…Ширвандай Кавтар-хан кьилеваз кефердихъди Къумухиз физвай мугъул кьушундиз Дербендин ч1ехиди тир Рашид-ханди варар ахъайзавач. Кавтар-ханди меслятдин икьрар кут1униз инсанар ракъур лагьайла, Рашид-ханди вичин вилаятдин халкьарин арада гьуьрмет авай ц1уд кас ракъурзава. Мугъулри абурукай садан кьил ат1узва, муькуьбурукай чпиз рехъ къалурдай билегар айизва. Дербендихъай элкъвей мугъулар Къумухиз гила Дербенд - Билиж - Кра - Хив - Друшт1ул - Тп1игъ - Рич1а - Чирагъ чилерай ягъна фена к1анзавай. Гьа са вахтунда Кефер Къавкъазда дявейра авай Менгу-Тимур ханди (адан ч1ехиди Бату тир) Кефердай Букдай кьилеваз ракъурай мугъул-татаррин кьушун авар нуц1алдин хва Саратан галаз рагъак1идай патахъай Къумухдихъди физвай…

Рич1а авай миск1индин цла тунвай къванцел ик1 ат1анва: "...Дугъриданни, алчах татар кьушунар, – къуй, Аллагьди чеб вичин нуьсретдикай магьрум авурай – Баб ал-Къист Рич1аз атана, раби аль-авваль вацран эхирдалди 10 югъ амаз (20 окт.1239-й.). Акъуч1на абурун хуруз Рич1арин жемят 637- йисуз раби ал-ахир вацран юкьваралди (14 нояб.1239-й.)... Баб ал-Къист Рич1авай и жуьмя миск1ин татарри чук1урна, Квард Рич1а чк1урайдалай кьулухъ Раби ал-ахир варцарикай сада 637-йисуз. Гуьгъуьнай Сулейманан хва Сабажа инал къеле эцигун эмирна 638-йисан (1250-й.) зу-ль-хиджадин варцарикай са вацра". (Х.Рамазанов, А.Шихсаидов. Кьибле Дагъустандин тарихдикай очеркар. Магьачкъала, 1964, чин 75).

И ат1унрай аквазвайвал, 1241 йисан гатуз (женгерилай са йисни зур алатайла) гат1унна 1250- йисуз Рич1арин миск1ин куьтягьна. Рич1авийри 25 йикъан къене (1239-йисан 20 октябрдилай 14 ноябрдалди) мугъул-татаррихъ галаз барабарсуз къати женгер тухвана. Мугъулри эвел миск1ин (ана жемятди къеле кьунвай), ахпани – вири хуьр чук1урна.

Мугъулар Рич1а 1240-йисан гатфаралди амукьна. Ахпа садхьанвай кьушунри: Кавсар-хан кьилевай мугъулри са патахъай, Саратанан ва гьайдакь уцмийрин кьушунри, Бугдай кьилевай мугъулри Нажмудинан йикъарин садлагьай рамазандин саласа юкъуз мусурман Къумухдал вегьезва ва ам къачузва. (Дагъустандин тарихдай).

1253-йисуз мугъулрихъ галаз Дербендиз Мугъул гьукуматда 1Х-Людовикан илчи тир кешиш Гильом Рубрук къвезва ва ада ик1 кхьизва: "Аланрини черкесри татарриз акси женгер тухузва. Амма чпиз ласгияр лугьузвай са гьихьтин ят1ани сарацинар# татарриз муьт1уьгъ туш". (Рубрук. Регъпатан вилаятриз сиягьат. Москва, 1957, чин.111-186).

По имеющимся сведениям, во время монголо-татарского нашествия в Южный Дагестан, а именно Кавтархана на Кра (Кюра), Кра Мелик был вполне зрелым мужчиной. В сражениях с монголо-татарами он участвовал со своим сыном. Как мы видим из вышеприведенных исторических справок, вероятными датами рождения и смерти поэта-воина Кра Мелика могут являться 1199-1239 годы соответственно.

А приводимые везде искаженные даты 1340-1410 подлежат исправлению, ибо, как признавался мне человек, впервые вводивший последние даты, он брал эти годы приблизительно, привязывая их к другим событиям.

Фейзудин Нагиев. Кра Мелик. Тарихдин драма. Магьачкъала, 2002. Специально для ЛезгиЯр

Кра Мелик (Кюринский Мелик) стихи »»»