«Самур» газетдин кьилин редактор Седакъет Керимовадихъ галаз кьиле фейи интервью

За шиирарни макъалаяр кхьиз 5-синифдилай гатIуннай, абур сифте яз КцIар райондин газетда чап хьанай. Гуьгъуьнлай абур мукьвал-мукьвал «Азербайжан пионери», «Азербайжан генжлери» газетрин, «Пионер» журналдин чинриз акъатнай. 10-синифда кIелдайла за вичихъ зур миллиондин тираж авай «Азербайжан генжлери» газетди мектебда кIелзавайбур патал кьиле тухвай ватандиз талукьарнавай сочиненийрин конкурсда республикада сад лагьай чка кьунай.

Азербайжандин Гьукуматдин Университетдин журналистикадин факультетдик экечIай сад лагьай юкъуз зун гьа газетдин редакциядиз фенай. «Институтда кIелзавай сад лагьай юкъуз фуни туьтIуьна редакциядиз атанватIа, вакай халисан журналист жеда», - лагьанай заз редакциядин кIвалахдарри. Гьа юкъуз абуру зун макъала кхьин патал са мектебдиз ракъурнай. За югъ жедалди ксун тавуна гьа макъала кхьенай. 

Пакагьан юкъуз макъала редакциядиз тухвайла кIвалахдаррин пагь атIанай. Зи икьван фадвилелди макъала къелемдиз къачуни абур мягьтеларнай. Гьа юкъуз зун газетдин штатдик квачир корреспондентвиле кьабулнай. Гьа икI, заз жува къелемдиз къачурбур винел акъуддай майдан жагъанай.Гзафни-гзаф рикI алай зи кхьинрал. За ахлакьдин темадай газетрин чинриз акъудзавай макъалаяр кIелзавайбуру хъсанз кьабулзавай. А йисара чи республикадин жегьил авторрикай виридалайни гзаф зи макъалаяр чап жедай. Гьавиляй 5-курсуна кIелдайла санлай са шумуд редакцияди заз кIвалах теклифнай. 

За Азербайжандин КП-дин ЦК-дин «Совет кенди» («Советрин хуьр») газет хкянай. Анжах ксарикай ва са яшлу дишегьлидикай ибарат тир и газетдин коллективда за 17 йисуз ара датIана кIвалахнай, ина сифтебурукай яз Азербайжандин Журналистрин Союздин "Къизил къелем” премия къачунай.

Чи республикада сифте яз «Азербайжан» тIвар алаз парламентдин газет арадал гъайила заз медениятдин отделдиз регьбервал гун теклифнай. И газетда 4 йисуз кIвалахайдалай кьулухъ зун азербайжан, урус ва ингилис чIаларал акъатзавай «Гуьнай» газетдин редактордин сад лагьай заместителвиле тайинарнай. 1997-йисалай инихъ 18 йис я за чи тIвар-ван авай къелемэгьли, вичин уьмуьр кьиляй-кьилди хайи халкьдиз къуллугъ авуниз серф авунвай Муьзеффер Меликмамедовахъ галаз санал «Самур» газет акъудиз.

Са береда зун хьтин арха авачир жегьил кхьирагрин эсерар анжах кIватIалриз акъуддай. ГьакI цIудралди кIватIалри зи вишералди шиирарни гьикаяяр чапнай. Кьилди ктаб акъуддайла заз гзаф манийвилер ганай. Гьавиляй зи «Ван алачир гьарай» ктаб пландик кваз вад йис алатайла, 1985-йисуз чапдай акъуднай. Кьвед лагьай ктаб кьве йисалай чап хьанай. КIелзавайбуру зи ктабар пара хъсанз кьабулнай. Абурукай газетринни журналрин чинриз цIудралди рецензияр акъуднай. 

Вишералди кIелдайбуру зал разивал къалурдай чарар ракъурнай.Жуван эсерар яргъал йисара азербайжан ва урус чIаларал къелемдиз къачунай за. А чIавуз лезгидалди рикIиз кIандайвал кхьиз тежедай хьиз жедай заз. 1984-йисуз зи диде, яргъал йисара КцIарин юкьван мектебра лезги ва азербайжан чIаларин муаллимвиле кIвалахай Куьбра Керимова 59-йиса аваз рагьметдиз фенай. Им чи хизандин кьилел атай чIехи мусибат тир. Диде кучукай юкъуз, эл алахьна кIвале са анжах вахарни стхаяр амукьайла за лезгидалди хуралай баядар кIелнай – ибур хайи чIалалди зи сад лагьай шиирар тир. Гьа йикъалай зун лезгидалди яратмишунрив эгечIнай.

1992-йисуз КцIара лезгийрин чIехи шаир Лезги Няметан 60 йисан юбилейдин мярекатдал за хайи чIалал хуралай жуван сад лагьай шиир - "Лезгинкадал илига” кIелнай. За шиир кIелна куьтягьайла сифте залдай ван акъатначир, ахпа садлагьана вири жемятди кIвачел къарагъна гурлуз капар янай. Гьа юкъуз зун гъавурда акьуна хьи, халисан гьиссер хайи чIалал хьиз маса са чIалални кълемдиз къачуз жедач.

2014- йисан сифте йикъара зи 18 лагьай ктаб тир «Квахьай йикъарган» кIелдайбурув агакьна. Мукьвара адан презентация тухуда. Бакудин «Зердаби» чапханади басма авур 464 чинин и ктабда лезги чIалалди къелемдиз къачунвай «Квахьай йикъарган» тIвар ганвай роман, «Азба», «Йифен ихтилат», «Куьнуь» ва маса повестар, «Кас», «Къайи рагъ» пьесаяр, гьакIни гьикаяяр гьатнава. Сифте яз кьилди са райондин - КцIарин образ туькIуьрай зун и ктабда жуван кьилин къагьриманар тир кцIарвийрин куьмекдалди чи халкьдин ацукьун-къарагъун, чи адетар, чи жуввални махсусвал къалуриз алахъна. 

Халкьдин миже квай чIалалди, артухан чIагурунар квачиз къелемдиз къачунвай и эсерар чпихъ ялдайбур, рикIел аламукьдайбур я. Хъверни шел, шадвални гъам какахьай гзаф марагълу сюжетралди тафаватлу тир и ктабдилай, заз чиз, кIелдайбур рази амукьда. Инсанрив дериндай фагьумиз тазвай и ктаб лезги чIалал рикI алайбур патал хъсан савкьват я.Зи прозадин эсеррикай кхьенвай гзаф критикри зун моралист тирди къейд авунва. Эхь, зи кьилин тема чи ахлакьни марифат я. Зи кьилин къагьриманар - «Квахьай йикъарган» романда Азгар, «Къайи рагъ» пьесада Яргунат, «Куьнуь» повестда Алей ва масабур гьахъ паталди женг чIугвазвай чи ватанэгьлийрин прототипар я. Дидед чIаланни хайи чилин таъсиб чIугвазвай и инсанар къенин аямдинни гележегдин арада муьгъ туькIуьрзавай чи ватанэгьлияр я. И темаяр зи поэзиядизни хас я.

Зун «Зи хайи эл» тIвар ганвай гьармад кьве сятдинди тир 2 фильмдин автор я. Абурукай «Зи хайи эл-I» диз интернетда икьван гагьди 100 агъзурдалай гзаф инсанри килигнава. Кьвед лагьай фильм за адалай кьве йис гуьгъуьниз арадал гъанай. Ам сад лагьайдалай вини дережадинди хьуниз килиг тавуна тIвар «Зи хайи эл-II» тирвиляй, интернетди инсанар чашмишарна, кьвед лагьай фильмдин чкадални сад лагьайди ахъа жез хьана. Гьа и кар себеб яз мукьвара за ютубда адан тIвар дегишарна «Зи лезгияр» туна. Ингье адаз реклама герек я. Куьн хьтин жегьилривай и карда заз куьмек гуз жеда. Такунвайбуруз за кьвед лагьай фильмдиз килигун меслят аквазва. Анай гзаф метлебар аквада квез. Зи сайтина а фильм ава.

«Самур» газетди чаз Дагъустандин лезги къелемэгьлийрихъ галаз гегьенш алакъаяр хуьдай мумкинвилер гузва. И алакъайрин разикь лагьайтIа, чи халкьдин дамах тир «Лезги газет» я. Лезги журналистикадик вичин зурба пай кутунвай Агъариза Саидован ва ада регьбервал гузвай и газетдин кIвалахдаррин, иллаки чи зурба шаир-журналист Мердали Жалилован алахъунар себеб яз кьве газетдин коллективдин арада яратишунринин муьгъ арадиз атанва. Ханбиче Хаметова, Азиз Алем, Арбен Къардаш, Фейзудин Нагъиев, Азиз Мирзабегов, Абдуселим Исмаилов, Зуьлфикъар Къафланов, Сажидин, Нариман Ибрагьимов, Нариман Гьажиев, Пакизат Фетуллаева ва маса зарийрихъ галаз салам-калам хьунилай гъейри «Самур» газетдин чинриз чна абурукай кьилди макъалаярни акъуднава. 

Чи зурба алимар тир филилогиядин илимрин докторар, академик Агьмедулагь Гуьлмегьамедовахъ, профессор Гьаким Къурбанахъ, Фаида Гьаниевадихъ ва масабурухъ галазни чи арада яратмишунрин алакъаяр ава. «Самур» газетди Азербайжандин лезгийриз и сейлибур мукьувай чирун патал гзаф алахъунар авунва.Алатай йисуз Магьачкъалада басма хьайи зи «ЧIалакай баллада» ктабдин презентациядиз Дагъустандин цIудралди алимар, кхьирагар атуни, абуру ана рикI алаз иштирак авуни и алакъайрин деринвиликай хабар гузва.

Лезги чIалан тарсар гуз зун ДГУ-дин Бакудин филиалдин Дагъустандин филологиядин факультетдин муаллим хьиз 1998-2005-йисара эгечIнай. Гуьгъуьнай филиал кIевирайла редакцияда чна чIалан курсар кардик кутунай.Эхь, хайи чIалал рикI алайбур, ам вилик тухун патал алахъунар ийизвайбур Азербайжанда гзаф ава. За гьар юкъуз цIудралди чарар къачузва. Редакциядиз илифзавай, чаз зенг ийизвай жегьилрин кьилин суалар чIалаз талукьбур я. ЧIалал рикI алайбур сад-садав агуддай «рахунрин клубар» къе вири дуьньяда ава. Гьа ихьтин клуб чнани редакцияда туькIуьрнава. Аниз къвезвайбур адет яз лезги жегьилар я. Къецепатан уьлквейрин лингвистарни редакциядиз фад-фад илифда. Авайвал лагьайтIа, лингвистри чи чIалаз гзаф марагъ къалурзава. Чнани абуру лезги чIал дериндай чирун патал галайвал ийизва

18 йис я «Самур» газетди «Элкъвей столар», кIелдайбурухъ галаз гуьруьшар, поэзиядин нянияр, манидинни кьуьлерунин мярекатар, лезги ктабрин йикъар кьиле тухуз. 2013-йисан сентябрдин вацра Бакуда международный ктабрин ярмаркада сифте яз чи газетдин кIвалахдаррин алахъунар себеб яз гзаф инсанар лезги ктабрихъни лезги къелемэгьлийрихъ галаз мукьувай таниш хьана. Вад юкъуз кьиле фейи а ярмаркада вишералди лезгияр чав агатна, чна лезгидаоли къени ихтилатар авуна. Чахъ гьакIни жуьреба-жуьре нянияр тухудай ният ава. И карда чаз чи вилик-кьилик галай жегьилри мукьувай куьмек гузва.

Садазни сир туш хьи, Азербайжандин лезгияр сигъдаказ яшамиш жезвай районра лезги чIалан муаллимар, гьакIни ктабар агакьзавач. Им чIехи проблема я ва «Самур» газетди и месэла датIана къарагъарзава. Ингье къе бязи жегьилар лезгидалди рахун тавунин кьилин себеб им туш. 20 йис инлай вилик Азербайжандин мектебра лезги чIалан тарсар физвачиртIани лезги чIал тийижир жегьилар къениндалай тIимил тир. Къе чи чIал, лезги адетар, чи жуввал квахьунин кьилин себеб масад я - садбуру руьгь квадарнава. Инсанди гьи уьлкведа, гьихьтин шартIара яшамиш хьунилай аслу тушиз вичин милливал хвена кIанзавайди я. ЧIал Аллагьдин патай инсанриз ганвай пай я, чун гьи халкьдин векил ятIа Аллагьди тайинарнава. Гьавиляй Аллагьди ганвай и паяр кIевелай хуьн тавун виридалайни чIехи гунагь я. Халкьдикай халкь, миллетдикай миллет ийизвайди адан милли къанажагъ ва хайи чIал я. Абур тахьайтIа чакай чун жедач.

И мукьвара «Самур» газетдин редакцияда жегьилрин элкъвей стол кьиле физвай. Чпихъ алакьунар авай 40-дав агакьна жегьилар атанвай аниз. И суал абуруни ганай заз. Зани абурувай жузунай: «Куь арада диде, буба хьанвайбур авачиз туш. Лагь кван, куь веледри квез «мама», «папа» лугьуз эверзавани, я тахьайтIа «диде», «буба» лугьуз?» Абуру гьихьтин жаваб ганатIа кьатIун четин туш. Эхь, гьа и жавабда ава чи халкьдин тIалар. Гьар са чIалан кьилин гаф тир «диде» чавай чи веледриз чириз жезвачтIа, дидедин чIал кIанариз жедани? ЧIал кIанидаз вичин халкь, адан тарих, сейли ксар, меденият вилик тухузвайбурни кIан жеда.

«Сувар»и чIехи шанкьунивди цIийи программа туькIуьрзава. Азербайжанда, Туьркияда, Россияда, гьакIни маса уьлквейра гайи зурба концертрилай кьулухъ чахз зайиф программадив халкьдин вилик экъечIдай гьахъ авач. 18 йисуз датIана лезги халкьдин харусенят теблигъ ийизвай «Суварин» макьамчийралди, маничийралдини кьуьлерзавайбуралди за рикIивай дамахзава. Халкьди чпиз къимет гузвайвиляй абуру чIехи жавабдарвилелди кIвалахзава. Ингье и мукьвара ансамблдин цIийи агалкьунрикай квезни хабар жеда

ЛезгиЯр гзаф лезгийрин хьиз, зини рикI алай сайтарикай я. Гьафтеда кьведра, яни пудра зун адахъ гелкъвезва. Сайтинин кIвалахдарри ина цIийи информацияр гежел вегьин тавуна гьакьарунилай зун са журналист хьиз рази я. Сайт арадал гъизвайбур халисан ватанпересар тирди чир жезва. Абур гафаралди ваъ, краралди халкьдиз къуллугъзавайбур я. За сайтиниз генани чIехи агалкьунар, ам генани виликди фин тIалабзава. Сайтдин иштиракчийриз лагьайтIа хайи халкьдихъ агъван, датIана чирвилерихъ ялун, чи къелемэгьлийрин эсеррихъ галаз мукьувай таниш хьун патал Аллагьди нуьсрет гурай.