|
11:31
Ватандивай къакъатай яр
Лезги халкьдин тарихда рикIелай алат тийир гзаф ва-къияр ава. Абурукай садни Шейх Шамилан женгерилай кьулухъ цIуд агъзурралди дагъустанвияр ва лезгияр суьргуьн авун я. КIвалер-къар, хайибур, мукьва-кьилияр, ярар-дустар гадарна къариблухриз акъатиз мажбур хьайи чи ватанэгьлийрин кьилел атай мусибатар, абуру чIугур рикIин тIалар са куьнивни гекъигиз жедайбур туш. А чIавалай 150-йисалай гзаф вахтар алатнавайтIани, а чIехи чаравили рикIера авур хирерни кьацIар садрани сагъ жедайбур туш. Дуьньядин чара-чара пипIериз катай чи багърийри чIугур сузаяр кхьин патал къелемни ажуз я.
Алатай гатуз Туьркиядин Анкара шегьерда зун гуьруьшмиш хьайи инин лезгийрин векилрин ихтилатрайни а тIал кIвахьзавай. Абурун жузун-качузунри, Дагъустандайни Азербайжан-дай атай гьар са лезгидиз ватандин са чIукуниз хьиз килигуни, дидед чIалахъ цIигелвили и хирери гьеле гзаф йисара чIун гудайди лугьузвай.
Лезги жегьил Усман Гуьчмезахъ галаз авур ихтилатрай зун гъавурда акьуна хьи, Туьркиядин чара-чара вилаятра сигъдаказ яшамиш жезвай лезгийрин цIийи несилри къвердавай дидед чIал квадарзаватIани, абуру лезги руьгь хуьзма. Гьар са халкьдиз хьиз, лезгийризни Аллагьдин патай ганвай пай тир и милливал, и кьетIенвал бубадин ивидихъ, дидедин некIедихъ галаз санал веледрин дамарра гьатнава, абурун руьгьдихъ какахьнава.
Усмана заз вичин дидедикай - Нимет Гуьчмезакай иллаки чIехи муьгьуьбатдалди ихтилатнай: - Диде-дин мецелай лезги баядар кими жедачир, вилер ацIуз-алахьиз, садрани такур, бубадинни дидедин хайи ватандин гьасрет чIугвада.
Вичин дидедин баядрикай са шумуд хуралай лагьанай Усмана. Гилалди абур япара ама зи. Са баядда икI лугьузвай:
На эчIелар куьз алагъда,
Яр, ви язух къведа заз.
Агъа патай гар къарагъда,
Ватандин ни гъида заз.
Са шумуд йис инлай вилик зун кам-кам къекъвей Балыкесир шегьерда яшамиш жезва Гуьчмезрин хизан. Усманан буба Февзидинни диде Ниметан чIехи бубайрин кьисметда ватандивай яргъара яргъал уьмуьр гьалун авай кьван. Шамилан женгерилай кьулухъ абур инай суьргуьннай. Февзидин бубаяр Кьуьчхуьрин мукьув гвай Бахцугъ хуьряй, Ниметан бубаяр лагьайтIа Мегьарамдхуьр райондин ЦIелегуьн хуьряй тир. Февзи 1933-йисуз Дуьмберезда, Нимет 1940-йисуз Кирнеда дидедиз хьана. Аскервал Кореяда кьилиз акъудай, цIуд йисуз Германияда кIвалахай Февзи эцигунрин устIар я. Ниметан 17 йис хьайила ам Балыкесирдиз Февзидиз гъуьлуьз фена. Гьа чIавалай и лезги хизан гьана яшамиш жезва. Абурухъ са рушни пуд гада ава. Усман кIвалин чIехи хва я.
И хизан галкIурзавай багъар гзаф ава. Ингье абурукай виридалайни кIевиди са ватандин - Дагъустандин веледар хьунухь я. Ватандин тIвар хуьзвайди тек чил ваъ, гьакIни рикIер я. И хизандин, гьакIни чпин кьисметдиз къариблухар акъатай лезгийрин рикIера къедалди яшамиш жезва ватан.
Усмана лагьанай:
- Дидеди чаз ихтилатдай хьи, Кирнеда рушари багълара тарарикай куьрсарнавай лилибанра галтад жез, сад-садан бягьсина гьатна баядар лугьудай. Хуьруьн жегьилрини яргъарай вилерив абур хуьз, баядрин рикIиз чими гафарихъ яб акалдай. Абурукай викIегьбуру рушаривай чпизни манияр теснифун тIалабдай. Мецел пайгар рушари гьасятда абуруз манияр туькIуьрдай. Манидин мелер суварин, мел-мехъеррин береда иллаки гурлу жедай. Гьа ихьтин мярекатра жегьилри чпиз сусар жагъурдай.
Ахпа жегьилди алава хъувунай:
- Садра хьайитIани Дагъустандиз фин, хайибурун ватан акун, адан чилерал къекъвен, мукьва-кьилийрихъ галаз ихтилатин зи дидединни бубадин эрзиман я. И цIигелвал иллаки дидедин баядрай кIвахьда. Баядрал адан рикI алайвал акван квез! Са баядрал ваъ, ватандихъ ялзавай, ватандин дад гузвай гьар са куьни рикI юзурда адан. Чи хизанди лезгийрин са суварни акадардач. Къедалди чи рикI алай тIуьнар лезгийрин адетдин тIуьнар я. Гзаф лезги дишегьлийри хьиз хьрак фу чрада, вижевай иер халичаяр храда дидеди.
Усман Гуьчмеза чара жедайла чаз малумарна хьи, мукьвара хайибур чпин мураддив агакьарун - диде Ватандиз - Дагъустандиз тухун кьетIнава ада. Иншаллагь!
Агъадихъ чна Нимет Гуьчмезан мецелай кхьей баядар чапзава. Шумудни са виш йисара лезги дидейри туькIуьрай, дуьньядин гьи пипIе уьмуьр гьалунилай аслу тушиз вири лезгийриз сад хьиз хайи тир, чи арада авай часпарар чукIурзавай, чун сад-садав агудзавай, чи руьгьдин ивирар винел акъудзавай баядар.
Я чарадаз несиб хьай яр,
За ваз мехерд гам храдач.
Зун ватанда, вун гъурбатда,
Зи рикIевай гъам цIрадач.
Дагъларилай экъечIай Рагъ,
Рагъ жедани чим авачир?
Жуван хуьруьхъ вил акъатда,
Им вуч хуьр я ким авачир?
Туьрез яни, гъар гузавай,
Я гуьнедал акъатдай гар.
Вун авачиз зи гьал чIур я,
Ватандивай къакъатай яр.
Яр ватанда, зун яргъара,
Эха гила эх жедатIа.
Гъурбатдикай ватан кьурдан,
Яраб рикIиз рехъ жедатIа?
Суварин къар серинди хьуй,
Хуьруьв чIимел агат тийиз.
Ярдин гафар ширинди хьуй,
Зун адавай къакъат тийиз.
Агъадикай Рагъ экъечIда,
Рагъ экъечIда гар галазди.
Винидикай яр хкведа,
Кьилел пекдин шал алазди.
Агъадикай экъечIай Рагъ,
Вун гар галай гуьнедихъ ша.
Чан зи рикIи кьур гуьзел яр,
Суваралди хуьруьз хъша.
Агъа Къуба, вини Къуба,
Чи Къубада кIелер ава.
За ваз гьикьван дадин, буба,
РикIе ашкъид гелер ава.
Гьайиф тушни чан къайи яд,
Къацу векьин кIаникай физ.
Инад тушни чан кIани яр,
Рахан тийиз, виликай физ.
Кьакьан синел чардах ая,
Чардах ая, вун чубан я.
Дердерикай булах ая,
Ваз жедалди дегь заман я.
Лампадаллай шуьшедиз хьиз,
Ваз гуьзелвал гана, дилбер.
Яргъал къекъвез, патав текъвез,
Вуна зи рикI кана, дилбер.
Кьакьан синел цан цазава,
Лацу яцра викIиник кваз
Муьгьуббатдин лежбер ятIа,
КIаниди, вун кьиле акъваз.
Гунгардай хьиз яд атана,
Яд атана бугъ алахьиз.
Агъадикай яр атана,
Кьве вилелай нагъв алахьиз.
Жибиндавай вин квай калар,
Вин квай калар шекер яни?
Са суракьни амачир яр,
Вун фейи пад шегьер яни?
КIамун къене къацу дере,
Кам вегьейла гел жедани?
Я гада, вав рахуналди,
Чун ярдивай хъел жедани?
КIамун къене са яд ава,
Къван вегьейла рагъул тежер.
Рушан рикIе мурад ава,
Рекьидалди лугьуз тежер.
Ичин тарар са жергеда,
Ич тагъидай тар жедани?
Чун кIанидаз тагай буба,
Эхиратда пай жедани?
Кьакьан синел сил цада за,
Сил цада за, къушариз гуз.
За жибинда ичер тада,
Булахдаллай рушариз гуз.
Гуьнедаллай къайи булах,
Чаз шуршурдин ван къвезава.
Къурбатдавай чан гуьзел яр,
Зун ви ванцихъ къекъвез ава.
Седакъет Керимова
Газета «Самур»
Ниже приведены схожие материалы:
Категория: Лезгины в Азербайджане |
Просмотров: 4643 |
Добавил: LezGiYar
| В материале упоминаются:
0
