Къагьриман руш, къагьриман вах...

7-мертебадай

 

Бакудай мугьман

 

Къагьриман руш, къагьриман вах...

И йикъара чи редакциядиз Бакуда лезги чIалал чапзавай "Самур" газетдин кьилин редактор, чи аямдин лезги шииратдин ва гьикаятдин кьакьан кукIушрикай сад, тIвар-ван авай публицист, манидар ва композитор,

Азербайжанда ва Дагъустанда вичиз гьахълудаказ милли искусстводин лайихлу деятель лугьузвай чи къагьриман руш, вах, къашарикай къаш, гъетерикай гъед хьтин Седакъет Керимова-Къайинбеган руш мугьман хьанвай. Гьелбетда, и карди чав, "Лезги газетдин" редакциядин вири векилрив, чIехи шадвал агакьарна. И материални чна гьадахъ галаз авур суьгьбет я.

Седакъет вах, "Самур" газетдин 20 йисан юбилейдилай гуьгъуьниз вунчиниз Бакудай атанвай сад лагьай чIехи мугьман я. Чна ваз хвашгелди,сафагелди, ина, Дагъустандин чилел, ял ядай ва рикIик квай вири хъсанниятар кьилиз акъуддай мумкинвилер хьурай лугьузва. 

- Сагърай куьн вири, икьван хушвилелди  зун къаршиламиш авунай. 

"Лезги газетдин" редакциядиз зун жуван бубад кIвализ хьиз къвезвайди я.Ина зи руьгьдик, илгьамдик, гьиссерик мадни хци, туьнт ва цIийи тавар,рангар акахьзава. Чуьнуьхна вучда, яратмишзавай гьар са касдиз сифтенубатда кIанзавайдини адан гъавурда акьун, адаз рикI ачухдаймумкинвилер гун я. 

"Лезги газетди" гьамиша чаз, зи фикирда Азербайжан Республикада лезгичIалал яратмишзавай вири векилар ава, вичин чими къужах мердвилелдиачухзава.

Чна, государствойри эцигнавай сергьятризни, жуьреба-жуьрекъадагъайризни килиг тавуна, датIана чи мукьвавал, архавал гьиссзава.Чи тереф акI хуьнай, чаз куьмекар гунай куь коллективдиз, кьилдикьилин редактор Агъариза Узаирович Саидоваз за сагърай, куь къуватарва мумкинвилер мадни барка хьурай лугьузва. 

- Сагърай вунни. "Самур" газетдин юбилейдиз талукь хейлин материаларчна чапна. Чи хсуси корреспондент, Дагъустан Республикадинискусствойрин лайихлу деятель, манидар ва композитор КъагьриманИбрагьимовани ана иштиракна, репортажни кхьена. ЯтIани вунани амярекатрикай  са шумуд  гаф лагьанайтIа кIанзавай. 

- Чи юбилей, "Лезги газетдин" юбилейдив гекъигайла, хейлин жегьил я.Чна анжах тежриба къачузва. Газетринни журналрин юбилеяр къейд авун,чун гъавурда акьурвал, кьилдин ксарин юбилейрилай четин, амма баркаллаалай кар я. Адал гзаф ксарин вилер жезва. Куьмек гуз гьазурбур хьиз,чархара лашар тваз алахъдайбурни авайди "Лезги газетдин" юбилей къейдавур тегьердини субутна. Юбилей са йисан кьулухъ яна. КIанз, аммаагакь, алакь  тавур крарни амайди  чаз чида. 

Чунни гьакI я. Азербайжан Республикада чапзавай лезги халкьдин миллилишан- ярж алай тек са газет я чиди. Вичизни, квез чизва, государстводи къаюмвалзавач. 

Алагьдиз шукур, 20 йис вилик хьиз, чахъ гилани хайи чIалахъ,медениятдихъ, эдебиятдихъ, чи милли руьгь хуьнихъ цIигел, абурал ашукьксар пара ава. Газет хуьзвайбурни гьабур я. Сувар тешкилизни гьабурукуьмек гана. 

Мярекат гурлудаказ кьиле финик чна Бакуда тешкилнавай манийрин "Сувар"ва кьуьлерин "Лезгинка" тIварар алай коллективрини чпин лайихлу пайкутуна. Куьрелди, "Самурдин" юбилей лезги халкьдин культурадиннилитературадин чIехи межлисдиз, чIехи килигуниз элкъвена. Ана салезгийри ваъ, Азербайжанда яшамиш жезвай амай вири миллетрин векилрини иштиракна. 

Азербайжан Республикадин руководстводин, кьилдин ведомствойрин,идарайрин патайни тебрикдин чарар къачуна. Квез чида хьи, "Самур"газетда материалар пуд чIалал (лезги, азербайжан, урус) чапзава. Имчна вири миллетриз, чIалариз, динриз гьуьрметзавайди, чи макьсадхалкьар сад-садаз мукьва авун тирди  къалурун патал ийизвай кар я. 

И тереф, гьелбетда, лезгийри хьиз, амай халкьарин векилрини тебрикзава. 

Чи газетдин тираж хкаж хьунин са себебни ам пуд чIалал рахунихъ галазалакъалу я. Амма чун хайи чIал лап гзаф терефрихъай чи кIелзавайбурузмукьва ва ала ийиз, гзаф къатариз ам чир хъийиз, адан девлетлувал,гьайбатлувал, гуьзелвал субутариз, адахъ авай кьван мумкинвилер къалуриз  алахъзава. 

Лезги чIал, вуна, Мерд Али стха, садра зи шииратдикай лагьай хьиз,"Шагь дагъдин шагьвар кьван михьи, Шагьнабат кьван сеслу ва авазлу,Самурдин  гьерекат хьиз  безеклу ва берекатлу я...

" Лезги чIал Лезги чил хьиз къадимлу я. Адан чIварахар гьакьван деринраава. Гьавиляй, дуьньядин лап чIехи чIаларин хьиз, лезги чIаланмумкинвилерни екебур я. Адаз вири чIаларихъ галаз санал яшамиш жедай,несилриз руьгьдай къуллугъдай, вичин безеклувал гьуьндуьрда твадайихтиярни ава. Заз чиз, "Лезги газетди" субутзавайдини, сифте нубатда,гьа и гьакъикъат я. 

- Чна ви тереф, Седакъет вах, дериндай хуьзва. Лезги чIал девлетлу вагьакьван мумкинвилер авайди тирдакай дуьньядин гзаф арифдарринилагьанва. Инал урусрин зурба алим -кавказовед Петр Услара,шаир-декабрист Бестужев - Марлинскийди чи халкьдин чIалакай, фольклордикайавур къейдер хкун кутугнава. ЧIехи Пушкина урусриз хьиз, Эминалезгийриз литературадин чIал багъишнава... 

Илимрин доктор Мегьамед Гьажиева и кар "Урус ва лезги чIаларин таржумайрин  словарь" акъудуналди генани субутнай. 

- Чун мад сеферда илимда а гьакъикъатар субут хъийиз алахъзавач. Чначи уьмуьрдалди, ацукьун-къарагъуналди, адетралди, яратмишунралди азурба ирсинин сагьибар тирди къалурна кIанзава. Чахъ чи хьтин сад-кьвегазет ва я журнал ваъ, лап гзаф изданияр хьана кIанзава. Сада-саданрехъ атIудай, гуьгьуьл хадай, яд рагъулариз алахъдайбур ваъ, сада-садалава ийидай, халкьдин ирс мадни гужлу ийидай газетарни журналар кIанзава. 

- Амма девирдин шартIари  а мумкинвилер гузвани? 

- Жуван хсуси такьатрихъ газетар, журналар, ктабар акъуддаймумкинвилер гзаф хьанвайди инкариз жедач. Чи чапханайри, пул гайила, вуч хьайитIани акъудзава. Лапхъсан ктабрихъ галаз лап усал, зайиф затIарни жезва. Къуй хьурайгьакI! Халисан устадриз и карди зиян тагун лазим я. Къизилдируквадикайни нур гудайди хьиз, устадарни халкьдиз такуна, чир тахьана амукьдач. 

Зун пашманарзавай маса кар ава. Чи "къадир хуьз" кIанзавай "жуванбур"пара жезва. Хайи чIал, газет, литература галай падни таквазвайбур ваз манийвализ алахъзава. 

Дагъустан заз чидач, Бакуда чал абур и эхиримжи вахтара гзафгьалтзава. "Низ герек я газет?""Ни ам кIелзава?" "Самур" тIвар алуда!", "Газет герек туш, журналийин!"- идалайни гзаф суалар, теклифар гузвайбуру хьиз чаз, белки,маса садани къурху гузвач. Кьежей мецериз яб гайитIа, чахъ гьа авайгазетни амукьдач. Жуваз гьуьрмет тийизвайда, жуван къадир авачирда нинкъулаз къуллугъзаватIа чун гъавурда авазва. Ахьтинбуруз чна герек атайчкайрал кутугай жавабарни гузва. Захъ галаз санал газет акъудизкIвалахзавай чIехи шаир, чIехи юлдаш, камаллу лезги хва Муьзеффер Меликмамедов тапан "жуванбуруз" жавабар гудай халисан устад я! Чнасанал  женг чIугваз 17 йисалай  гзаф вахт хьанва. 

Амма жува-жув техвейла масада вун ерлини хуьн тийирдан гъавурдаавачирбуру чун бизарзава. 

- Ахьтинбур и патани авачиз туш. Амма чахъ газет датIана кхьизвай,кIелзавай лап хъсан къуватар саки гьар са хуьре, районда, шегьердаарадал атанва. Газетдин тираж генани хкаж ийиз жедай, амма манийвилертIимил туш. 

- Газетдин хъсан терефдарар, ам датIана вилив хуьзвайбур чахънихьанва. КцIар, Хачмаз, Къуба, Къебеле, Исмаиллы районра. Чна газетдингьар са нумра вахтунда акъудна, вахтунда кIелзавайбурув агакьариз гьерекатзава. Им сад лагьайди. Кьвед лагьайди, чун чи чIал халкьдиз(кIелзавайдаз) мукьва ийиз алахъзава. Парабуруз ам сифте яз кIелиз чирзава. 

Пуд лагьайди, чна дуьньядин вири пипIера авай викIегь лезгийрикай кхьизва, халкь хабардарзава. 

Кьуд лагьайди, Интернетдикай, адан вири сайтрикай менфят хкудзава.Вуч хъсан ва хуш къведай хабар хьайитIа, ам газетдин чинал гъиз алахъзава. 

Вад лагьайди, газет вич хуш къведайвал туькIуьрзава. Авторрин къуватар тербияламишзава. ИкI маса рекьерни жагъурзава. Куьрелди, "Самурди" вичхалкьдин руьгьдин дестек  тирди  къвердавай субутзава. 

- Седакъет вах, вун и патаз атунин асул себебдикай лагьанач ман?.. 

- Заз фадлай и патан кIелзавайбуруз жуван шиирринни поэмайрин ктаббагъишиз кIанзавай. Гила а мумкинвал хьана. РАН-дин ДНЦ-дин чапханадизза хкягъай эсеррин кIватIал вуганва. 500-600 чин авай ам и мукьварачапдай акъатда. 

"ЧIалакай баллада" кьил ганвай а ктаб зи патай Дагъустанда авайлезгийриз савкьат жеда. МасакIа Дагъустандиз авай зи кIанивал гьикI къалурдай! 

Дугъри я, "Самур" газетдин вири нумрайра чна Дагъустандикайниматериалар чапзава. Ам тIимил я, заз чиз. Маса рекьерни жагъурна кIанда. 

- "Лезги тIварцIин экв бес я заз..." - эркеквилелди эзберзавай ви мезсагърай! Ви къелем хци, авазар мадни  верцIи хьурай, чи вах, чи руш. 

Са шумуд гаф  хизандикайни  алава хъия ман и гаф кватай чкадал. 

- Зи юлдаш Мубариз Азизов карчи инсан я. Вичин вири такьатар ада"Самур" газетдин къуллугъда эцигнава. И кардай зун бахтлу кас я. Засадрани я тупIалар, я къашар, закIалар, сиргъаяр акалзавач. Итимди икардал тажубвалзава. Заз лагьайтIа, "къизилра" гьахьунилай такIан каравач. За а пуларихъ ктабар акъудзава - ингье зи къашар! 

- Седакъет вах, вун вири къашарин къаш я! Къизилар галачизни гуьзел... 

- Сагърай вун... Чахъ кьве велед ава: хва Фаргьад пешедин рекьяй юристя. Амма руьгьдай  хъсан заргар, художник. Вичин фирма ачухнава. 

Руш Севда (Азизрин Севда) духтур я. Амма чIаларал артух рикI ала.Дуьньядин ругуд чIал чида адаз хайи лезги чIал хьиз. Захъ галазгазетда кIвалахзава. 

Гуьзел хтуларни хьанва чахъ:  Иера, Селимхан, Сабия, Селей... 

Селей зи чIехи бадедин тIвар я, ам Яргундал вичин девирдин шаир тир... 

- Бахтлу хьурай куь балаяр, невеяр... 

Источник: Лезги Газет 

Беседовал: Мердали Жалилов