Тарихда къенин югъ: Апшерондиз гьикI авахьнай?

Сумгаитдинни Бакудин арада, Жейранбатандин кьилик галай випвили вириз гзафбуру гьейрандаказ килигиз фида. 

Парабуруз и ци кьил къачузвай чкадикай, Шагьдагъдин ценерилай гатIунна Апшерондин къумлухриз кьван гъилив къанав ягъай инсанрин зурба зегьметрикай хабар авач. 

Къанавдин хийир республикада къенин юкъузни-Куьр вацIай Бакудиз цин хел чIугнавай чIавузни кьетIенди я. А йисара лагьайтIа, адан яд уьмуьрдиз барабарди тир…

Азербайжандин ХКС-ди ва К(б)П-дин МК-ди 1939-йисан октябрдиз «Самур-Девечи къанав чIугунин гьакъинда» тIвар алай къарар кьабулна. Ана къанав 87 километрдин яргъивиле (КцIарин ЛукIар хуьрелай кьил кутуна Девечи райондин Къизилбурун станциядал кьван) хьана канзавайди къейдзавай. Накьвадин крар декабрдин 15-дал кьван, гьидротехникадин агрегатар туькIуьрун апрелдин 28-далди куьтягьин фикирда кьунвай: «... къанав акъудзавай Къуба, Къусар, Хачмаз, Девечи, Хызы ва Къунакъкенд районрин колхозчийриз герек тир 20 агъзур перер, 10 агъзур ломар, 3 агъзур лингер, фанарар, ведреяр, легенар ва маса зирятар ракъурун… Эцигунардай идара патал фялейрин бригадани галаз 25- октябрдалди 3 саз экскаватор чара авун… теклифзава».

Эгъуьнунин кIвалахрихъ сифте кцIарвийри кьил кутунай. 87 километрдин мензил 6 райондин жемятрин арада пайнавай. Рельефдиз килигайла виридалайни четин 18 километрдин чкани гьабурал гьалтнавай. Са зегьметдин югъ са кубметрдин накьв акъудуниз барабар тир. Къанав акъудунин карда зегьмет чIугурбурун ихтилатрилай, а чIавуз акъатай «Коммунист» ва «Социализмадин темп» газетрин материалрай кцIарвийрин кардив чIехи ашкъидив, гьевесдив эгечIун малум жезва. 

«Самур-Девечи къанавди чаз вуч гуда?» Къанавдин проектдин авторрикай сад тир инженер В.А.Радзиевскиди и тIвар алаз 1939-йисуз Бакуда печатдай акъудай ктабда кхьизвай: «Самур-Девечи къанав перспективада Самур вацIун яд 200 километрда ялна Бакудиз кьван авадардай ва вичин рекьел алай 150-200 агьзур гектардилай виниз майданар цив дигидай зурба магистралдиз элкъведа…». Автордин гафар дяведилай гуьгъуьнин йисара краралди кьилиз акъатна.

Къе Самур-Апшерон къанавдин яргъивал 196 километр я. Адан целди КцIарин, Къубадин, Хачмаздин, Шабран ва Апшерондин накьвар дигизва, Бакудин, Сумгаитдин агьали таъмин жезва. Гьар йисуз и къанавдин яд гузвай никIерин, багъларин майданар 100 агьзур гектардиз барабар я. Гатфарихъ гьар секундда къанавди гузвай цин кьадар 55 кубметр я. Адан винел 100-лай гзаф гьидроагрегатар ала.