Чи хуьруьн мехъерар

Заз чи хуьруьн - Къара Куьредин мехъерин адетрикай ихтилатиз кIанзава. Са бязи кIвалера гададиз свас кIвалин чIехибуру аквадай. Са бязи жаванри рушар булахдал, яни демера хкядай. Руша разивал гайила, гададин мукьвабур илчивиле фидай. Крар туькIвейла, гададин кIвали мехъер авун паталди рушан хизандизни куьмек гудай. Абуру рушан кIвализ як, дуьгуь, гъуьр, чIем ва маса затIар ракъурдай. 

      

Мехъерин сифте йикъан экуьнахъ гададин кIвалин къавал макьамчияр экъечIна «Сегьерар» ядай. Мехъерин шад хабар халкьдин и иер авазди вири хуьруьз чукIурдай. 

      

Мехъер пуд юкъуз кьиле фидай. Сад лагьай юкъуз гададин кIвале мукьва-кьилияр кIватI хьана сад-садаз мехъер мубарак ийидай. Итимри мал, хеб тукIвадай, якIар-хамар санихъ ийидай. Папари тини ишиндай, хьрак цIай кутадай, бул фар чрадай. Жегьилри макьамчийрин чка рестеда твадай. Рушар дамахарна мехъерик эвериз фидай. Шегьердай, хуьрерай мукьвабур хквез, жагьилриз бахтлувал, верцIи уьмуьр гьалун тIалабдай.

      

Кьвед лагьай юкъуз рушан кIвале мехъериз гьазурвал аквадай. Гададин кIвале къуьни-къуьнши гьаятдал кIватI жедай. Мукьвабурун сифте кьуьлер пара гур жедай. Хуьруьнбуру гьи мукьвабур хтанва, вуж ава, вуж авач, гьикьван шабашар вегьизва, лугьуз килигдай. 

      

Чамран кIвале ширинлухар авай хунча расдай. Гададин ваха хунча кьилел кьуна сифте кьуьл ийидай, гьа идалди мехъер гатIундай. Мукьвабуру макьамчийрив ял ягъиз тагуз кьуьлдай. Хуьруьнбур мехъерар мубаракиз къведай. Гила вирида пул вегьизва, амма зун гъвечIи тир чIавуз мукьвабуру хунчаяр гъидай, хунчайрал ширинлухар, гьакIни пахшанд (генже, шал, парча) жедай. Са бязибурун хунчадал къуьл, 2 юкI парча, къуьлуьн винелни са ич жедай. Атайбурун вилик шурва, хьран, яни тIанурдин фу, ниси ва амай тIуьнар-хъунар эцигдай. КIвале нез-хъваз, къецел кьуьлиз, виридан пIузаррик хъвер, кIвачерик звер галаз жедай. Зуьрнединни далдамдин ванер кьакьан дагълара кьван чикIиз, вири шад жедай.

       

Нянихъ межлис жедай. Гзаф хуьрера адаз «дем» лугьуда, анжах чи хуьре гилани «межлис» лугьузва. Жегьилар сусанни чамран кIвалера кIватI жедай. Рушари кьвед-кьвед акъвазна гьуьжетдалди тафт ягъиз манияр лугьудай. Нянихъ гададин кIваляй рушан кIвализ «хур» гвайбур фидай. Гила амач а адет. «Хур» патIнусда жуьреба-жуьре тIямар кваз сагъдиз ргуна тунвай малдин хурун хъуьтуьл як я. Маса патIнусда аш кьунвай гзаф рушарни гадаяр гьава мичIи хьайила чамран кIваляй сусан кIвализ фидай. Рехъ экуь авун патал абурув шемер жедай. Кьуд руша тафтар ягъиз «Перизададал» илигдай, амайбуру аваздив кьадайвал капар ядай. 

Инсанар пенжерияр ахъайиз манийриз яб гуз жедай. Манийрин иер кьван вуч тир! Гадайрини рушари санал лугьу-дай абур:

 

 

Сусан кIвалин гъенел рушари «Перизада, перизада, гьай гуьзел яр» гафаралди кIвенкI кутуна санал бендер лугьудай:

 

 

Гьуьжетунар кьиле фидай, вири акван гьим хкатдатIа лугьуз жедай. Тухдалди манияр лагьана, гвай «паяр» къавумрив вугана, жегьилар рекье гьатдай мани лугьуз-лугьуз. Ахпа абур мукьвабурухъ ва хуьруьн жемятдихъ галаз межлисдиз фидай. ХъуьтIуьз межлис къапук ийидай. Чи хуьре сад-садахъ галкIанвай къадим кIвалер къедалди ама. А кIвалерихъ кьилди къап (кьил кIеви чка) авай. Межлисар гьана кьиле тухудай. 

Гатуз лагьайтIа, кимел вири жемят кIватI жедай, гьанал межлис кьиле фидай. Авайвал лагьайтIа, са халкьдизни авач лезгийрин хьтин кьуьлер. Звер жеда гадайрин кIвачера, гъилер хкажна лифер хьиз элкъведа рушар. Гилани хъсан демер жезва чи хуьрера, анжах а чIаваринбурук чара дад квай. Гилани чи хуьрера межлисдиз свас къведач, я ада кьуьлни ийидач. Межлис-дилай кьулухъ сусан юлдашар адан кIвале кIватI хьана экуьналди манияр лугьуз жедай. И мярекатдиз «Йиф чIичI авун» лугьудай.

     

Пуд лагьай юкъуз рушан кIвализ хунчаяр къведай. Сандух ширинлухрив, иситIадив, чамаданар сун гуьлуьтрив ацIурдай. Рушан дустарин вилик чаяр, тIуьнар жедай. ТIапIахъанри къажгъанрал абур гъидай. Хьран   кIваляй таза фан ни чкIидай.

Нисинлай кьулухъ гадад кIвале свас гъиз фидайбурун гьазурвилер аквадай. Свас гъиз кIвачи-кIвачи, кьуьл ийиз, макьамар ягъиз вири хуьр фидай.

     

Сусан кIвалин вилик вири мукьва-кьилийри кьуьлдай. Ахпа свас акъуддай гьава ягьидай. Сад-сад рушан жегьизар кIваляй акъудна, машинда эцигдай. И вахтунда рушаз дидеди, бубади, стхайри ва муькуь мукьвабуру рухсат (свасвилин пекер алукIдай ихтияр) гудай. Пекер алукIардайла свас пара ишедай, макьамчийри ягъизвай «Диде, буба, куьн сагъ хьурай» авазди вири ширдай. Свас машинда ацукьарайла, машиндин вилик пад адан имидин, яни халудин гадайри кьадай. Абуруз паяр гудай. Гадад кIвалив агакьир кьван са шумуд чкадал жегьилри абурун рехъ атIудай. Мехъерин чIехида чамран кIваляй абуруз пай ракъурдай.

       

Свас гададин кIвалив агакьайла, берекат галай свас хьурай, кIвал-югъ къениди хьурай лугьуз адан кьилелай къуьл, дуьгуь, ширинлухар алахдай. КIвачик маша, гьакIни са бушкъаб кутадай. Суса машадал кIвач эцигна, буш-къаб хадай. «Къула гьамиша цIай хьурай!» - лагьана яран дидеди сусан пIузарриз вирт ядай: «Чун сад садаз ширин хьурай, кIвале къал тахьурай!» Ахпа свас кIвалин пурча тадай. Яран дидеди ацукьдай ихтияр гудалди ам кIвачел акъваздай. Чам лагьайтIа, яр-къардашди хвена кIанзавай (яркъардаш - гададин кIеви дуст тир, ахпа абур стхаяр жезвай). Чам зарафатрал рикI алай дустари, хуьруьн жегьилри чуьнуьхиз къекъуьр жедай. Чуьнуьх  авурла, абуру  мехъерин  иесидивай са бязи тIалабар ийидай. ТIалаб кьилиз акъуд тавуртIа, а йифиз гададиз вичин свас  аквадачир. 

      

Кьуд лагьай юкъуз гададин кIвале суса гъанвай ширинлухрин суфра ахъайдай. Свас виридалайни фад къарагъдай, ада яру пекер алукIдай. Жегьилриз кIвал мубарак ийиз мукьвабур къведай. Атайбуруз винел вирт, душаб, чIем, нек алай хешил гудай. Чам вичин яркъардашдин кIвале жедай. Хуьруьн  адетдай, пуд йикъалай фад чIехибурун вилик экъечIун айиб тир.

     

Вад лагьай йикъан нянихъ чамран кIвале мукьвабур, хуьруьн  вилик-кьилик квайбур, гададин дустар кIватI жедай. ТIуьнар-хъунар мадни гур жедай. Адаз «ттава» лугьуда: Гада кIвализ хквезвай, свасни «чиниз» гъиз-вай. Абур хизандихъ галаз ацукьзавай. Иналди цIийи хизан туькIуьз-вай ва Къара Куьредин нубатдин мехъер кьилиз акъатзавай. 

     

Фагьум авур-тIа, гьа и адетар са тIимил дегишвилер аваз вири лезги хуьрера авайбур я. Халкь сад я эхир.