Гьалар хъсанвилихъ дегиш жезва

Вахт санал акъвазнавач. Ам датIана авахьзавай булах хьиз я. Физва, авахьзава... кьулухъ элкъуьриз хъжедач, адахъ галаз санал инсандин уьмуьрни. Гзаф вахтара чна кечирмишай декьикьаяр, алатай вахтар рикIел хкизва, абур гекъигзава.

Са тIимил йикъар идалай вилик чаз кIелдай вахтара кьвед лагьай кIвализ элкъвей дараматда-ДГУ-дин филологиядин факультетда-къекъведай мумкинвал хьана заз. Ингье зун фойедиз гьахьзава, секин я. Дегьлизра къекъвезва, цларал алай газетриз вил вегьезва, абур чна кIелдай вахтара акъудзавайбурув гекъигзава.

КIвачери зун кьвед лагьай мертебада авай, чаз лезги чIаланни литературадин тарсар гайи 212-аудитория авай патахъ тухузва.

Вучиз аудиторияр ичIи жезва? Чна кIелдай йисара Дагъустандин филологиядин факультет тир, гила филологиядин факультетдин отделение хъхьанва. Им, гьелбетда, иниз къвезвай студентрин кьадар тIимил хьунилай аслу кар я. Вучиз ихьтин гьалар арадал атанва? Ихьтин фикиррик кваз за 212-аудиториядин рак са жизви ахъайзава. Зун ягъалмиш хьанач. Ина лезги чIалай 1-курсунин студентриз тарс тухузвай. Муаллимдиз - Наида Султанмурадовадиз (чна и факультетда кIелайди я, ам залай гъвечIи курсунай тир) - зун гьасятда чир хьана. Заз тарсуна ацукьун теклифна, на лугьуди, адаз зи хиялрикай хабар авай. За гьасятда столрихъ ацукьнавай жегьилрин кьадардиз фикир гузва. Пуд йис идалай вилик лезги отделенидиз анжах пуд студент гьахьнавайди рикIелай алатзавач. Студентрихъ галаз танишарайдалай кьулухъ, Наида Эльдаровнади давамарзава.

- ЦIи урус ва Дагъустандин чIаларин отделенидин лезги группадиз 7 студент гьахьнава. Дугъриданни, цIи иник акатнавай студентар чпин чирвилерилай разивал къалуриз жедайбур, кьилиндини, вири школада кIвалахиз гьазурбур я. Гьалар са тIимил хьайитIани хъсанвилихъ дегиш жезва, - умудлудаказ къейдзава муаллимди.

 Чун студентрихъ галаз таниш жезва: Гьасанова Муминат, Эскерова Наиля, Алимова Алина, Алиева Фаиза, Мемедова Наида, Сулейманов Сулейман ва Азизова Эльза - абуру гьар сада чеб и факультетдик экечIунин себебрикай суьгьбетзава. За абурун вилик "Куьне вучиз и факультет хкяна?” суал эцигнавай. Авайвал хиве кьуртIа, за ихьтин жавабар гуьзетнавачир.

- Зун хайи чIалал шиирар теснифиз гъвечIи чIавалай машгъул я. Абур са шумуд сеферда газетризни, гьа гьисабдай яз "Лезги газетдизни” акъатнай, - лугьузва Ахцегьрин хуьряй тир Сулейманов Сулеймана. - Заз чи халкьдин шаиррихъни писателрихъ галаз таниш жез, абурухъ галаз хайи чIалакай, литературадикай суьгьбетар авун гзаф хуш кар я. Абуру заз гележегда жуван рикIе авай мурадар кьилиз акъудун патал и факультетдик экечIун теклифна. Иник акатунал за дамахзава.

- Авайвал хиве кьуртIа, за лезги чIалай кьиле фейи олимпиадада 1-чка кьуна. Ана къачур дипломдалди зун экзаменар авачиз и факультетдиз кьабулна, - лугьузва Миграгъ-Къазмайрилай тир Мемедова Наидади. - Школада кIелдай йисара заз урус ва дидед чIаларай тарсар тухузвай муаллимар гзаф хуш тир. Заз муаллимвилин пешедиз вичин уьмуьр бахшнавай зи халадилай чешне къачуз кIанзава.

- Заз муаллимвилин пеше бегенмиш я, за и факультет жуван хушуналди хкяна. За муаллимвилин пеше четинди тирдини аннамишзава, амма зун а четинвилериз дурум гуз гьазур я. Гьавиляй сифте жуван чирвилер артухарна кIанда, - алава хъийизва Ахцегьрин хуьряй тир Алиева Фаизади.

- Зи мурад хайи чIалан тарсар гузвай муаллим хьун я. Гьавиляй зун и факультетдик экечIнава, - вичин мурад кьилиз акъатнавайди лугьузва Шихидхуьряй тир Азизова Эльзади. Гьа ихьтин жаваб КIахцугърин хуьряй тир Эскерова Наилядини гузва.

- Гьар са инсандиз, сифте нубатда, вичин дидед чIал чир хьун герек я. Аялриз чIал чирун патал, адан сирерай жуван кьил акъудна, ам жуваз хъсандиз чир хьана кIанда. Жуван хайи чIалалди рахан тийизвай кас савадлу кас я лугьуз жедач, - вичин фикирар ачухзава КьакIарин хуьряй тир Алимова Алинади.

- Урус ва лезги чIаларинни литературайрин муаллимвилин пеше къачунин фикирдал зун 11-класс акьалтIардай чIавуз атана. Алай вахтунда чIехи пай жегьилар урус ва къецепатан чIалар дериндай чирунал машгъул я. Школада кIелдай йисара акурвал, хайи чIалаз гзафбуру са артух фикир гузвач, гьавиляй хайи чIалал бегьемвилелди рахаз чизвач. Лезги чIалалди рахан тийиз хьайитIа, ам квахьда. Зун ихьтин гьаларихъ галаз эсиллагь рази туш. Заз и къалабулух кутазвай месэла гьялуник жуван пайни кутаз кIанзава, - ибур Бут-Къазмайрилай тир Гьасанова Муминатан веревирдер я. Абурухъ галаз гьикI рази жедач? Ихьтин жавабри рикIик са тIимил хьайитIани секинвал кутуна.

Дагъустандин чIаларин кафедрадин заведующий, филологиядин илимрин доктор Магьмудова Светлана Мусаевнадихъ галаз чна суьгьбет давамарзава.

- Алатай йисарив гекъигайла, цIи лезги группада са тIимил дегишвилер хьанва. Амма ихьтин нетижани тIимил я. Шегьерар квачиз, чIехи 5 райондай 7 студент атунал зун тажуб я. Къумукь, ногъай, азербайжан, цIахур, агъул, рутул группайрини чак къалабулух кутазва. Анрани гьалар са акьван пайгарзавач. Студентар патал лазим тир илимдин база, хъсан пешекарар чахъ ава. Хъсандиз кIелзавай студентар кафедрада кIвалахиз тун-им фадлай адет хьанвай кар я. ЧIал ама-халкьни ама. Жегьилар филологиядин факультетдин РДО-диз тIимил атунин себебрикай сад, чи фикирдалди, абуруз чпин дидед чIалар чир тахьун я. Сир туш, алай девирда хизанра, гьатта хуьрера яшамиш жезвайбурни урус чIалалди рахазва. ЧIаларин метлеблувал, къиметлувал квахьзава.

Лезги чIалакай, ам авай гьалдикай, студентрикай макъала кхьидайла, ДГУ-дин филологиядин факультетдин профессор, РДО-да лезги фольклордайни литературадай тарсар гузвай муаллим яз 48 йисуз зегьмет чIугвазвай Гьажи Гьуьсейнович Гашаровахъ галазни чна суьгьбетна. Лезги литература ва хайи халкь патал ада кьиле тухванвай ва тухузвай кIвалах зурбади я. Чна, адан студентри, чи муаллимдиз баркалла лугьузва, чи мурад адахъ чандин сагъвал ва яргъал уьмуьр хьун я. "Лезги газетдин” яратмишдай работникрин саки са пай Гьажи муаллимди тарс ганвайбур я, гьа гьисабдай - зунни. Ингье Гьажи муаллимди вуч лугьузватIа: -


-Аудиторияр ичIи хьунихъ са жерге себебар ава. Алай вахтуникай рахадайла, ам алатай девирдив гекъигун адет хьанвай кар я. Зи рикIел 20-асирдин 80-йисар хквезва. А чIавуз, гьакI гуьгъуьнин йисарани садан чкадал 8-9 кас жегьилар къведай. Конкурсдин бинедаллаз абур кьабулдайди тир. Ельцин уьлкведин кьилиз атай вахтунда ва гуьгъуьнин йисарани аялар тIимил хана. Ибур виридаз ашкара делилар я. Эхиримжи йисара вузрин столрихъ ацукьзавай жегьилрин кьадарни тIимил я. Кьвед лагьайди, глобализацияди гъвечIи халкьар "незва”. Им Дагъустандин саки вири халкьариз чIурудаказ таъсирзавай гьал я. Пуд лагьайди, ЕГЭ-ди чи факультетдиз къвезвайбуруз кьецI гузва. РДО-диз гьахьун патал кьве ЕГЭ-дилай (урус чIал ва математика) гъейри, урус литературадайни ЕГЭ вахкана кIанзава. Гьукуматдин кьиле авайбуруз хъсан аквазвай и жуьреда экзаменар вахкунилай чун нарази я. Сир туш, ЕГЭ школайра гьи тегьерда вахкузватIа чаз аквазва. Мадни са себеб. Гьикьван рикIиз агъур я: чи халкьдин дуланажагъ къулай туш. Диде-бубаяр патал меркездиз жаван кIелиз рекье тун, кIвал кирида кьун, недайдалди ва пек-парталдалди таъминарун четин акъваззава.

Виликрай Дагъларин уьлкведай гьар йисуз Москвадиз М.Горькийдин тIварунихъ галай Литературатурный институтдиз 5-6 кас яратмишунрал рикI алай жегьилар рекье твазвай. Гила дагъвийриз анин ракIарар агалнава. Яратмишунардайбуруз РДО-ди куьмекарда. И кар патал чна и мукьвал гележегда чи отделенидани, гьа Литинститутда хьиз, семинарар, тIвар-ван авай критикрихъ галаз гуьруьшмишвилер тешкилда.

- Са карди шадвал кутазва,-къейдзава Гьажи муаллимди, - цIи лезги группада, алатай йисарив гекъигайла, студентрин кьадар артух хьанва. Чна умуд кутазва, къведай йисара абурун кьадар мадни гзаф хъжеда.

Филфакдин декан, филологиядин илимрин доктор, профессор Шабан Абдулкъадирович Мазанаев:

- Дугъриданни, чIалар патал, абур хуьн патал четин вахтар алукьнава. Им алай вахтунда вирибурук къалабулух кутазвай месэла я. И кардихъни себебар авачиз туш, гьелбетда. Хейлин школайра исятда дидед чIалан тарсар гузвачирди сир туш, расписанида аваз хьайитIани абур талукь дережада аваз кьиле физвач. Аудиторияр ичIи жезва лугьун дуьз жезвач. Чна факультетдиз къалурнавай кьадар студентар кьабулзава, амма чун атай жегьилар кьабулуниз мажбур жезва. Виликдай хьиз, конкурсдин бинедаллаз кьабулдай мумкинвал амач. Девирар дегиш жезва, гьар са девирдихъ вичин лишанар ава. Виликдай муаллимдин зегьметдиз хъсан къимет авай. Ам хъсан мажибдалдини, яшайишдин шартIаралдини, къулайвилералдини таъминарзавай. Гила вуз акьалтIарнавай жегьил пешекардиз гузвайди 4-5 агъзур манат мажиб я. Им, зи фикирдалди, муаллимвилин пеше хкязавайбурун кьадар къвердавай тIимил хьунин кьилин себеб я. Исятда иллаки жегьилар еке къазанжияр къведай пешейрихъ калтугзава. 21-асирда муаллимвилин пеше виле аквазмач. Амма вири крар писзава лугьуз жедач. Муаллимвилин пешедал рикIивай кьару жегьилар вири девирра хьана. Исятдани ава. ЦIинин йисуз Дагъустандин филологиядин отделенидин вири группаяр ацIанва. Алатай кьве йисуз лезги группайра анжах 3 студент авай, цIи - 7 кас. Къейд авун лазим я хьи, лезги группайриз къвезвай студентар тIимил хьуни чак рикIивай къалабулух кутунвай. Чна умудзава, инлай кьулухъди гьалар хъсанвилихъ дегиш жеда. Гаф атай чкадал лугьун герек я, ДГУ-дин анжах чи факультетда кIелзавай студентриз кьве стипендия гузва, адан кьадар саки 7 агъзур манатдив агакьнава. Идалай гъейри, "Сулейман-Стальский район” МО-дин кьил Нариман Абдулмуталибова и райондай атанвай гьар са студентдиз 1500 манатдин кьадарда аваз алава стипендияни хгузва, - къейдна деканди. - Чи факультетдиз гьахьун патал ЕГЭ-ди кьецI гузва. Школайра урус литературадай ЕГЭ вахкузвач. Филфакдиз ам галачиз гьахьиз жезвач. ЦIинин йисуз чна РДО-диз план тир 50 студентдин чкадал 70 студент кьабулнава. Идани гележегдик умуд кутаз тазва.

Къуй чи вузрин аудиторийрал чирвилерихъ къаних студентрин ван алаз хьуй!

---

Ниже приведены схожие материалы:

Похожие новости по теме:

• Жегьил шаир Батманов Владик Нафирович
• Еще раз о нашем языке...Мысли вслух
• Меденият вилик тухузва
• Прививка - Кьиникьин раб
• «ЦIийи дуьнья» газетдин 85 йис