О позабытом «Празднике черешни» или «КIару»

Праздник отмечался весело и с размахом. К празднику готовился весь народ: джигиты объезжали коней, готовили нарядную одежду, в качестве репетиции проводили скачки на местах и отбирали новые мелодии, ашуги разучивали лирические песни и героические сказания. Исполнялись народные танцы. Девушки пели хоровые и индивидуальные лирические, праздничные, обрядовые песни. По-своему готовились к празднику и дети: тренировались в борьбе, упражнялись в состязательных играх и репетировали песни и танцы.

Это уникальное всенародное мероприятие заключало в себе не только элементы праздника урожая, но и воспитывало высокие эстетические нормы, становилось смотринами достижений не только в производственной и коммерческой деятельности, но и в литературе, искусстве, спорте и в области боевого мастерства.

«Ленинграддай (Санкт-Петербургдай) тир этнограф А. Панека 1940-1947-йисара, яни дагьвийрин яшайишдик виликан девиррин кьетIенвилер кумайла, Дагьустандатухвай этнографический экспедицийрин нетижаяр кьазвай очеркрикай сада суьгьбетзава: «Табасаранда гилани пIинияр дигмиш хьунихъ галаз алакъалу фикир желбдай са адет ама. Кьасумхуьруьн райондин лсзгийри чпин багълара пIинийрин тарар битмишарзава. ПIинияр дигмиш жедайла, абур гьа тарарал аламаз дагьвийриз маса гузва. 28-июндин нянихъ табасаранрин хуьрерик чIехи юзун акатда, вучиз лагьайтIа, пакад юкъуз гзаф табасаранвияр, чпин паб-аялни галаз, балк1анрал алаз Кьасумхуьруьн багълариз рекье гьатда. Ана гьар са хзанди вичиз пIинидин тар маса къачуда, адалай вири пIинияр атIуда, абурун чIехи пай гьачкадал неда, гъвечIи пайни кIвалеризхутахда. ПIинияр атIудайла, межлисарни къурмишда, манияр яда, кьуьлер ийида. Рехъ яргъи хьуникай садазни къайгьу жедач. БалкIанрал алаз, я тахьайтIа яхдиз, сефердин четинвиликай гьич фикирни тийиз, табасаранрин кIеретIар рекьиз экъечIда. И йикъан шадвилерни пIинияр абуру гзаф версерин рехъ атIунай къачузвай хъсан къимет яз гьисабзава».

КIару-пIинийрин сувар. Эхиримжи сеферда чеб КIаруда мус хьанатIа, гьатта кьуьзуь инсанрини четиндиз рикIел хкизва.

Цмурдилай тир шайр Абдул- Фетягьа вичин са макъалада кхьейвал, KIapy Сийидрин, Курхуьруьн, Агъа СтIалрин пГинийрин чIехи багълара кьиле фидай. ПIинийрин тарар колхозчийриз зегьметдин йикъарай пайдай, гьарда вичин тарарин иесивалдай. Суварик атайбуру тарар я пулунихъ маса къачудай, я чпихъ авай затIарихъ дегишардай, кIвалериз пIинияр хутахдай.

КIарудин суварик фин патал хуьрера гьам итимри, гьам дишегьлийри виликамаз гьазурвилер аквадай. ГъвечIи-чIехидан вил пIинияр агакьарунал, абурун тIям акунал жедай. Гад алукьайла сифтени-сифте дигмиш жезвай емиш пIини я эхир, чебни пара тIеамлу ва гуьрчег.

КIарудик фин патал гьихьтин гьазурвилер аквадай? Акъажун ра иштирак ийидай балкIанар пакамахъни, нянихъни чамарриз акъуддай. Рекьиз экъечIдайла алукIдай пек-партал, кIвачин къапар, пIинияр твадай къужгъурар гьазурдай. И йикъара аялрив кIвалин кIвалахарни ийиз тадай.

«ТахьайтIа КIарудик тухудач гьа!» — лагьайла чIалаз килиг тавуна жедачир.

КIарудин сувар пара гурлудаказ кьиле фидай: балкIанраллаз чамарардайбур, кьуршахар кьадайбур, манияр лугьудайбур, кьуьлердайбур, зуьрнечиярни далдамчияр, ашукьар майдандиз экъечIдай. КIарудихъ вичин игитар жедай. Чамарзавай балкIандилай алгъана чилел алай манат вахчудай жегьил итимарни авай.

КIарудихъ вичин фольклорни авай. И сувариз талукь яз са кьадар манияр 1986-йисуз «Литературадин Дагъустан» журналдиз акъатнай, гьа йисара радиодайни ганай. КIаруда цлахъви ашукь Афис Рагьимани КIелейрин хуьряй тир са руша (адан тIвар малум туш) лагьай манияр шайр Рамазан Каитова кхьин хъувуна, халкьдал агакьарна.

«КIару» гафунин мана-метлеб вуч я? — суал гузва гзафбуру. Тайин жаваб авач. Садбуру ам балкIанраллаз чамарардай чкадин, муькуьбуру сувар тухузвай чкадин тIвар я лугьуз тестикьарзава. ИкIни лугьузва: эл махлукьатди кIур гузвай чка тирвиляй, и гаф «кIур» гафунихъ галаз алакьалу я. М. Гьажиеванни Б. Талибован словардани ПIинийрин сувар тухузвай чкадин тIвар хьиз къейднава. Аквазвайвал, и гафунин дувулар малум туш.

КIарудик инсанар июндин кьвед лагьай паюна кIватI жедай. Суварин югъ виликамаз тайинардай ва адакай хабар вири Лезгистандин ва Табасарандин хуьрериз чукIурдай. ЧIимел югъ хьайитIани, сувар кьиле тухун тавун айиб тир.

Чи хуьрера фадлай пIинийрин сувар тухун хъийизмач, са бязи жегьилар вилик йисара KIapy халкьдин рикI алай суваррикай сад тир лагьайла ягъанни ийизвач. ЯтIани, райондин саки вири хуьрера инсанри чпин кIвалерихъ галай усадьбайра пIинийрин тарар цанва. Лагьана кIанда, райондин шартIара тарари пIинийрин хъсан бегьерни гузва, саки гьар йисуз.

Гьайиф хьи, пIинийрин сувар тухузмач".