Гьакl амукьай гафар-чlалар

Етим Эмин ва Лезги Нямет. Цlинин йис и зурба шаиррин юбилейринди туш, ятlани, яргъал тушир алатай йисара чи халкьдин векилри эдебиятдин мярекатрал, СМИ-ра, Интернетдин сайтра и кьве шаирдихъ галаз алакъалу месэлаяр къарагъайди рикlел хкун кутугнава. Са гафуналди, къарагъарай месэлайрин гьакъиндай мад сеферда гаф куд хъийиз кlанзава.

Къадим девиррилай гатlунна чи халкь кьетlен меденият, гуьрчег ва надир чlал, девлетлу эдебият авай халкь тирди субут хьанва. Камаллувал, къанажагълувал кьатlун патал халкьдин мецин яратмишунар тир мисалар фикирдиз гъун бес я. Къадимлувилин, машгьурвилин гьакъикъат успатдай гьикъикъи делилар чувалралди аватlани, абурукай яз анжах сад-кьве делилдал акъвазиз кlанзава. Чпихъ эпос авай дуьньядал алай са тlимил халкьарик акатзавай халкь я чун. Алемдиз машгьур «Лезгинка» кьуьлни макьам авай халкь я чун. Машгьур Сулейманарни ава чахъ… Вири и машгьурвилерни кьетlен вакъиаяр гьакlан чкадал арадал атанвайбур туш.

Ингье Медениятдинди яз малумарай 2014-йисни, акуна-такуна ахкъатна, тарихдин часпардив агакьнава. Чун паталди ам медениятдин барадай квелди лишанлуди яз амукьда? Са рахунни алачиз, инал жаваб яз хейлин вакъиайрин тlварар кьаз жеда. Илимдин, эдебиятдин кукlушрихъ агакьай ялавлу векилрин юбилейриз талукь гегьенш мярекатар кьиле тухванвайди виридаз ашкара я. Сулейман-Стальский районда лезгийрин тlвар-ван авай шаир, алим ва маарифчи Алкьвадар Гьасан-эфендидин 180 йисан юбилей гегьеншдаказ къейдна ва адан тlварунихъ галай хъсан музейни (малум хьанвайвал, музейдин дарамат Имам Яралиеван харжийралди эцигнава) кардик кутунва. Чlал, меденият вилик тухунин макьсаддалди Москвада кардик квай ФЛНКА-ди (Лезгийрин милли медениятдин федеральный автономия) лайихлу дережада аваз кьиле тухвай ва тухузвай кlвалахар кьетlендаказ къейд ийиз жеда. Тlвар кьунвай тешкилатдин къене арадал гъанвай гьяддин лезги мектебни дамахдин кар я.

Йис вакъиайрив ацlайди хьанатlани, фадлай къарагърай са бязи месэлаяр кьилиз акъат тавуна, ленг хьанва. Абурун гьакъиндай умудлу ийидай хабар-терни гьелелиг авач. Рикlел хкин, ХIХ асирдин кьвед лагьай паюна машгьур хьайи зурба арифдар, шииратдин сарраф Етим Эминаз къадим Дербент шегьерда тимтал эцигунин месэла 2011-йисуз къарагъарнай. Интернетда кардик квай «Зи лезги халкь» форумда (ина чеб авай чкадилай аслу тушиз агъзурралди лезгийри иштиракзава) чи халкьдин ватанпересри, кьиле бажарагълу художник, кlарасдикай гзаф мешреблу затlар туькlуьрунал машгъул тир магьир устlар Аслан Абдуллаев аваз, Дербентда Етим Эминаз тимтал эцигунин месэла къарагъарнай. Форумда хейлинбуру чпин фикирар кхьенай. Гьа чlавуз месэладин гьакъиндай Аслан Абдуллаевахъ галаз за авур суьгьбет «Лезги чlал» сайтдиз ва «Самур» газетдиз акъуднай. «Е.Эминаз Дербентда памятник эцигун чарасуз я. Шаирдин тlвар къени са куьчедални алач, ам эцигуник кьил кутадайбурни майданриз экъечlзавач», - лагьанай художникди. А.Абдуллаева вичин муаллим, тlвар-ван авай бажарагълу скульптор Гьейбат Гьейбатоваз лагьайтlа, ада вижевай тимтал гьазурдайдакайни къейднай.

Вичин куьруь уьмуьрда лезги шииратдик чlехи устадвилелди бине кутур шаирдин ирс хуьн, адан тlвар эбеди авун шаирдин халкьдилай аслу я. Гьелбетда, халкьди и ва я маса шаирдиз, гафунин устаддиз лайихлу къимет гузвач лагьай чlал туш. Мектебра, вузра абурун яратмишунринни уьмуьрдин рекьерикай чирвилер къачунилай гъейри, эдебиятчи алимар, пешекарар таржумайрал, мукьвал-мукьвал ктабар чапдай акъудунал, винел акъат тавунвай сирер ахтармишунал ва къвезмай несилрал агакьарунал машгъул я. Юбилейриз талукь мярекатар тешкилзава ва икl мад. Етим Эминакай рахайтlа, адаз Эминхуьре Гьейбат Гьейбатова туькlуьрай гуьмбет хкажнава. Амма Дербентда адаз тимтал эцигунин месэла гьакl амукьна. Кlвенкlве вилик-кьилик квайбурун шериквал аваз, вири мумкинвилерикай менфят къачуналди, гьар са къарагъарай месэла кьилизни акъудунин алахъунар авуна кlанда.

Гьа и месэла хьиз, Дербентдин са куьче лезгийрин тlвар-ван авай шаир Лезги Няметан тlварунихъ ягъун патал са шумуд йис инлай вилик хьайи ихтилатни гьакl амукьнава. Медениятдин йисан сергьятра аваз ва шегьердин 2000 йисан юбилейдин суварин вилик ихьтин са вакъиа кьиле фенайтlа, лезги халкь патал кутугай ва лишанлу кар жедай.

Лезги Няметакай алим, шаир, публицист Азиз Мирзебегова вичин «Руьгьдин синер» ктабда гьатнавай «Уьмуьр женгера фейи шаир» макъалада икl кхьизва: «Лезги Нямет къенин йикъалди амайтlа, ам вири халкьди кьабулнавай руьгьдин лидер жедай. Лезги Нямет вири лезги халкьдин лидер хьуниз лайих кас тир».

Студент тир 2007-йисан майдин вацра, Ленинан тlварунихъ галай куьчедай тlуз хтай заз, дуьшуьшдай яз, Дербент шегьердин ракьун рекьин клубда шаир Лезги Няметан 75 йисан юбилейдиз талукьарнавай мярекат кьиле физвайдакай хабар хьанай. Залдиз гьахьайла, ана инсанар тlимил авачир. Шаир рикlел хкун патал кьиле тухвай мярекатда лезги шаирри, писателри, артистри, журналистри, композиторри, манидарри, адан мукьва-кьилийри ва адан эсеррал рикl алай маса пешекарри иштиракна. Гуьгъуьнлай а мярекат журналист Исамудин Агьмедова «РГВК Дагъустан» каналда тухузвай «Вахтар ва инсанар» передачадайни куьруьдаказ къалурнай. Мярекатдал рахай са касди (вуж тиртlа зи рикlелламач) Дербент шегьердин куьчейрикай сад Лезги Няметан тlварунихъ ягъунин гереквиликай ва шаирдин вири эсерар кlватlна, чапдай акъудунин чарсузвиликай лагьанай. Вижевай теклифрикай къенин йикъалди садни кьилиз акъатнавач. И жигьетдай заз зун гъалатl хьанайтlа кlандай, амма Л.Няметан тlварунихъ галай куьчени чаз малум туш, я и зурба шаирдин эсеррин кlватlални кlелдайбурув агакьнавач. Чаз амукьнавайбур гьакlан гафар-чlалар я.

Тимтал эцигунин, куьче тlварунихъ ягъунин месэлаяр сад-кьве юкъуз гьялиз ва нивай хьайитlани абурал кlукl гъизни жедайди туш. Гьавиляй ихьтин месэлайрал халкьдин вилик жергеда авай нуфузлу ва къудратлу тешкилатри чпин фикир желб авуртlа хъсан я. Мисал яз, Дербент шегьердин регьберханадиз теклиф къалуруналди, ФЛНКА хьтин тешкилатдивай кутугай саягъда кар кьетlдай къарар кьабулиз хьун мумкин я. Чна ихьтин къейдер кхьинин мурад-макьсадни вилик-кьилик квайбуруз ван атун я. Гафарин-чlаларин сагьибар яз амукь тийидайвал, къуй са вуч ятlани арадал атурай!